Aktualności

Wojenne losy policjantek z brygad kobiecych Stanisławy Paleolog część 2

Data publikacji 02.09.2020

Po wybuchu Powstania Warszawskiego w dniu 1 sierpnia 1944 roku zgodnie z zarządzeniem władz konspiracyjnych, była komendant rozlokowała oddziały kobiece w fabrykach i zgłosiła się do Grupy „Chrobry II”, gdzie została kierowniczką kontrwywiadu. Następnie pracowała przy powstańczej produkcji zbrojeniowej, zajmując się obróbką granatów. Wśród kobiet walczących w powstaniu z okupantem dużym wsparciem były warszawskie policjantki. Stanisława Paleolog w swojej książce Policja kobieca w Polsce 1925-1939 wspominała st. sierżant Wandę Rutkowską, która „podczas niemieckiej okupacji Warszawy działała w Armii Podziemnej, ramię w ramię z niektórymi bywalcami aresztu dziecięcego”.

Po upadku powstania S. Paleolog opuściła Warszawę wraz z ludnością cywilną, a dalszą działalność konspiracyjną prowadziła w Krakowie. W tajnej krakowskiej służbie Polskiego Państwa Podziemnego działała również przodownik Stanisława Rakoczy, która rozpracowana przez Niemców, zginęła w obozie koncentracyjnym.

W dniu 1 sierpnia 1944 roku Podziemna Krajowa Rada Ministrów wydała rozporządzenie o rozwiązaniu korpusu Policji Państwowej i obowiązkach jego [przedwojennych] funkcjonariuszy. Natomiast 15 sierpnia 1944 roku także Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wydał dekret o rozwiązaniu Policji Państwowej, traktując „granatowych policjantów” jak spadkobierców policji przedwojennej.

W „Biuletynie Informacyjnym” z 22 sierpnia 1944 roku opublikowano artykuł pt. „Sprawa policji granatowej”:

Na rozkaz Komendy Głównej Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa wszyscy policjanci granatowi, którzy nie należeli w okresie okupacji niemieckiej do Armii Krajowej, Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa lub innych polskich organizacyj podziemnych, zostali z dniem 20-go sierpnia usunięci z komisariatów.

Los tych policjantów ustali w okresie powojennym specjalna komisja weryfikacyjna, złożona z przedstawicieli społeczeństwa, administracji ogólnej i Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa.

Koniec wojny oznaczał również kres istnienia Policji Państwowej. Byli funkcjonariusze zostali wezwani do oddania broni i poddano ich przesłuchaniom – z wyjątkiem już zatrudnionych w Urzędzie Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej. W dniu 29 sierpnia 1945 roku Prezes Rady Ministrów powołał Komisję Rehabilitacyjno-Kwalifikacyjną, której zadaniem była ocena postawy weryfikowanych, zarówno w latach międzywojennych, jak i w czasie okupacji. Kolejnym zadaniem komisji była funkcja kwalifikacyjna, czyli stwierdzająca możliwość zatrudnienia funkcjonariusza w aparacie władzy publicznej. Komisja Rehabilitacyjna zakończyła funkcjonowanie 29 kwietnia 1952 roku. Podczas swojej działalności rozpatrzyła 8 247 podań wniesionych przez byłych policjantów. Rehabilitacji odmówiono 556 funkcjonariuszom, co stanowiło około 6% spraw. Wśród podań były wnioski 1 314 kobiet związanych z pracą w Policji Państwowej (funkcjonariuszki, kancelarystki, registratorki, pracownice kontraktowe), Służbie Więziennej i Straży Granicznej. Wnioski o rehabilitację złożyły byłe pracownice Policji Śledczej: Boczar Kamila (posterunkowa), Bakuła Zofia (kurier), Bosko Stanisława (przodownik), Głodkowska Jadwiga (posterunkowa), Kłosiewicz Helena-Marcela (posterunkowa), Niedziałek Janina, Prymowicz Lucyna (st. posterunkowa), Jankowska Apolonia (registratorka), Wilkiewicz Helena (kancelarystka); była to nieliczna grupa policjantek, które przeżyły tragizm wojny i których nazwiska figurowały na listach NKWD. Do osób, które poddały się postępowaniu rehabilitacyjnemu należała również Stanisława Lenk, była maszynistka z Urzędu Śledczego w Warszawie, której dziewiętnastoletni syn Hubert uczestniczył w marcu 1943 roku w akcji pod Arsenałem. Po aresztowaniu przez Gestapo - w wyniku brutalnego śledztwa - chłopak zmarł. Według oświadczeń i opinii wydanych na temat pani Lenk, była ona bardzo dobrą i lojalną obywatelką, „w stosunku do polskiej i żydowskiej ludności, zawsze udzielała pomocy ludziom zagrożonym”. Inne urzędniczki, które przed okupacją pracowały w Policji Państwowej w Warszawie to: Marcelina Lenard i Janina Smolińska. Według wydanych opinii obie panie pod względem moralnym i obywatelskim były bez zarzutu. Dyrektor Szpitala Polskiego Czerwonego Krzyża we Wrocławiu poświadczył w sprawie Janiny Smolińskiej, że „zawsze była lojalna w stosunku do Państwa Polskiego”, natomiast Komitet Domowy z ul. Hożej 7 w Warszawie, wydał pozytywną opinię o Marcelinie Lenard, jako osobie, która „nie wysługiwała się Niemcom i dobrze odnosiła się do Polaków i Żydów”. Kolejną funkcjonariuszką, która złożyła wniosek do Komisji Rehabilitacyjnej była Leokadia Widulińska. Podczas okupacji została zmuszona do pracy w brygadzie sanitarno-obyczajowej w Łodzi i wykonując rozkazy Niemców, doprowadzała na badania lekarskie prostytutki z domów publicznych. Aresztowana przez Gestapo w 1941 roku jako podejrzana o znieważenie Hitlera i narodu niemieckiego oraz ukrycie broni, prawie dwa lata spędziła w więzieniu. Według opinii mieszkańców Łodzi jej „wartość pod względem moralnym i obywatelskim [była] bardzo dobra, zasługująca na zaufanie. Po wyjściu z więzienia pracowała jako robotnica w fabryce i prowadziła tryb życia bardzo skromny”. Podczas okupacji nauczała również polskie dzieci.

Ciąg dalszy w trzeciej części artykułu.

Bibliografia:

  1. Majer P., Funkcjonariusze Policji Państwowej i Policji Polskiej w powojennej rzeczywistości – uwagi syntetyzujące [w:] Studia i Analizy vol. 51, 2019.
  2. Litwiński R., Okupacyjne losy policjantów w polskiej historiografii. Stan badań i postulaty badawcze [w:] Studia Podlaskie tom XVII, Białystok 2007/2008.
  3. Litwiński R., Komisja rehabilitacyjno-kwalifikacyjna dla byłych policjantów (1945-1952) [w:] Dzieje Najnowsze, Rocznik 36/1, 2004.
  4. Żuczkowski M., Służba kobiet w strukturach wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego na przykładzie Dowództwa Głównego Służby Zwycięstwu Polski i Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej [w:] „Pamięć i Sprawiedliwość”. Pismo naukowe poświęcone historii najnowszej, IPN 2(26) 2015.
  5. Historia SGO „Polesie”. Przewodnik po ostatniej bitwie kampanii 1939 r., Wola Gułowska 2016.
  6. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, Teczka osobowa Stanisławy Paleolog, 1731/WSK.
  7. Paleolog S., The Women Police of Poland 1925–1939, Londyn 1957.
  8. Zbrodnia nie ukarana. Katyń-Twer-Charków, Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej i Polska Fundacja Katyńska, Warszawa 1996.
  9. Abryszeński P., Dadej I., Drogi Polek do niepodległości [w:] Zeszyty do debat historycznych, Sulejówek 2019.  
  10. Archiwum Akt Nowych w Warszawie; Komisja Rehabilitacyjno-Kwalifikacyjna 1945-1952.
  11. Sprawa policji granatowej „Biuletyn Informacyjny; wydanie codzienne” R.6 (22 sierpnia 1944), nr 59, Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa.
  12. Monitor Polski z 2008 r., Nr 56, poz. 503, Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 lipca 2008 r. w sprawie uczczenia pamięci funkcjonariuszy Policji Państwowej II RP.
  13. https://policjanciwhistorii.ipn.gov.pl/pol/form/r8929524492269,Aleksandra-Malara.html [dostęp: 11.07.2020].
  14. https://policjanciwhistorii.ipn.gov.pl/pol/o-konkursie/materialy/krotka-historia-policji/592,Krotka-historia-Policji-Panstwowej.html [dostęp: 11.07.2020].
  15. https://oswieciminfo.pl/20190309149035/policja-oswiecim-100-rocznica-utworzenia-polskiej-policji-jak-wygladala-sluzba-policjantek-w-czasach-xx-lecia-miedzywojennego-sluzba-kobiet-w-oswiecimskiej-komendzie-policji1552100960 [dostęp: 21.07.2020].

 

Źródło: BEH-MP KGP/MR, zdj. NAC, Archiwum Ośrodka  "Karta"

  • Dekret PKWN
  • Niemiecki lebensraum ciągle się kurczył w Warszawie jego granice określają zasieki z drutu kolczastego przed obiektamą
  • Polska Zwycięży napis przy ul. Madalińskiego w Warszawie - 16 X 1943 roku
  • Prezydium RM dot. Leokadii Widulińskiej
  • WUBP w Łodzi dot. Leokadii Widulińskiej
  • Zaświadczenie PCK Zofii Bortkiewicz
  • Zdjęcie ilustracyjne do artykułu - funkcjonariuszka Policji Państwowej z nastolatkiem
Powrót na górę strony