Kwatera Policji Państwowej na cmentarzu w Wilejce - Aktualności - Historia i Tradycja

Jako przygraniczne miasto, Wilejka borykała się na co dzień ze zjawiskami typowymi dla okresu międzywojnia patologiami społecznymi czyli permanentnym szmuglem, pospolitym bandytyzmem, a także napadami bolszewickich band dywersyjnych, które pomimo zawartego w 1921 roku traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką, nader często przenikały do Polski, aby siać zamęt i terror.

Stąd też i policyjna służba w powiecie wilejskim cieszyła się mianem trudnej a wręcz szczególnie niebezpiecznej, co podkreślała niejednokrotnie lokalna prasa informująca o potyczkach – walkach pomiędzy strzegącymi granic II RP funkcjonariuszami Policji Państwowej, a przemytnikami, pospolitymi bandziorami czy dywersantami. Policjanci ginęli na posterunku w obronie ładu i porządku publicznego zwalczając zarówno  przestępczość pospolitą, jak i biorąc udział w walkach z grupami dywersyjnymi przenikającymi do Polski z terenów ZSRR.

Świadectwem tamtych burzliwych lat i niebezpiecznej policyjnej służby w powiecie wilejskim jest wydzielona kwatera Policji Państwowej znajdująca się na cmentarzu w Wilejce. Została ona utworzona, a następnie uroczyście otwarta przez wojewodę wileńskiego Władysława Raczkiewicza, któremu towarzyszył Komendant XVI Okręgu PP – inspektor Praszałowicz, i poświęcona przez biskupa Bandurskiego w dniu 19 października 1924 roku. Projekt założenia cmentarza powstał z inicjatywy komendanta powiatu podkomisarza Lichodziejewskiego, który pierwszy zrozumiał i należycie ocenił konieczność złożenia hołdu poległym na posterunku policjantom. W działaniach tych pomysłodawcę wspierali, z-ca komendanta - aspirant Krubski oraz starosta wilejski – Nitosławski. Nagrobki i pomnik – obelisk projektował policjant rzeźbiarz posterunkowy Krulik Kazimierz, pod którego nadzorem prace budowlane prowadzili: posterunkowy Kaprys Jan i posterunkowy Bilecki Feliks. Kwatera została utworzona na terenie wspólnego, prawosławno-katolickiego cmentarza, w jego części katolickiej, i jest przyległa do kwatery wojennej żołnierzy Wojska Polskiego poległych na Wileńszczyźnie w latach 1919-1920.

Kwatera składa się pierwotnie z dwóch (obecnie z trzech) rzędów mogił, gdzie każda z 20 mogił była oszalowana murkiem betonowym (bielonym) i zwieńczona wysokim kutym żelaznym krzyżem (czernionym), pierwotnie zaopatrzonym w tabliczkę inskrypcyjną ze stopniem, nazwiskiem i imieniem poległego funkcjonariusza wraz z datą jego śmierci.  Pochówki w tej kwaterze pochodziły z lat 1923-1924, i były to pochówki „ofiar obowiązku”, czyli policjantów poległych na służbie na terenie Wileńszczyzny, Litwy Środkowej oraz późniejszego województwa wileńskiego. Obecnie znajdują się tam 24 mogiły rozmieszczone w trzech rzędach. Brak na nich tabliczek inskrypcyjnych, jak i umieszczonych uprzednio detali dewocjonalnych, które obecnie są odtwarzane na podstawie zachowanego materiału dokumentacyjnego.

Na wprost bramy wejściowej do kwatery znajdował się (przetrwał do czasów współczesnych) obelisk – stożkowy cokół  o wysokości 2,5 metra wystawiony z obrobionych kamieni polnych, na którym widniała marmurowa tablica inskrypcyjna z napisem:

†

Cześć wam Rycerze tutaj pogrzebani

Hen na rubieżach Rzeczypospolitej,

Co broniąc ludu padli postrzelani

Brocząc krwią z piersi ranami okrytej.

Cześć Tym rycerzom Policji Państwowej,

Co tu przyszedłszy w pełni życia sile

Zmarli i leżą w ziemicy kresowej

W nieznanej swojim najbliższym mogile.

Śpijcie w tych grobach w spokoju nietrwożnie

Prawa Polskiego dzielni bohaterzy

Ty zaś przechodniu pomódl się pobożnie

Za męczenników żołnierzy.

Koledzy

Na cokole znajdował się orzeł nawiązujący do orła rzymskich legionów tzw. AQUILA (alegoria motta „do końca wierni”), który w szponach trzymał miecz (symbol zwycięstwa). W mogiłach w kwaterze Policji Państwowej i na terenie cmentarza w Wilejce spoczywali funkcjonariusze Policji Państwowej polegli na terenie województwa wileńskiego w latach 1923-1924:

1. Baran Feliks                            posterunkowy              08.02.1923     
2. Miliszkiewicz Antoni             posterunkowy              27.02.1923
3. Sosnowski Witold                   posterunkowy              02.04.1923
4. Macinga Edmund                    posterunkowy              31.05.1923     
5. Kostecki Jan                            posterunkowy              21.08.1923     
6. Brzozowski Władysław           st. posterunkowy         28.08.1923
7. Wnukowicz Adam                  posterunkowy             18.09.1923
8. Witkowski Antoni                   posterunkowy             18.09.1923
9. Klimek Teodor                        posterunkowy              18.09.1923
10. Jegorow Aleksander               posterunkowy              22.09.1923     
11. Płonka Franciszek                   posterunkowy              15.11.1923     
12. Sobociński Piotr                      posterunkowy              23.03.1924     
13. Romanowski Michał               posterunkowy              29.04.1924
14. Gralewski Feliks                     posterunkowy              18.05.1924     
15. Surowski Jan                           posterunkowy              18.05.1924     
16. Kozuła Ignacy                         posterunkowy             21.06.1924
17. Tołodziecki Franciszek           posterunkowy             21.06.1924     
18. Podymkiewicz Paweł             posterunkowy              22.07.1924     
19. Markiewicz  Jan                      posterunkowy              29.08.1924     
20. Wochnicki Karol                     posterunkowy             18.09.1924

Komenda Główna Policji wspólnie ze Stowarzyszeniem  Opieki nad Grobami Policjantów na Wschodzie oraz Oddziałem Związku Piłsudczyków Rzeczypospolitej Polskiej na Białorusi działającym w obwodach witebskim i mińskim we współpracy z Grupą Wolontariuszy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, w ramach inicjatywy objęcia przez Policję opieki nad miejscami pamięci związanymi z funkcjonariuszami Policji Państwowej, które znajdują się na terenie Republiki Białorusi, podjęły działania zmierzające do przywrócenia pierwotnego wyglądu policyjnej nekropolii w Wilejce. W przywrócenie pierwotnego wyglądu kwatery Policji Państwowej w Wilejce  zaangażowany jest również Instytut Pamięci Narodowej (Biuro Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN), z którym Komenda Główna Policji współpracuje w zakresie odrestaurowania czy uporządkowania także innych miejsc pamięci związanych z funkcjonariuszami Policji Państwowej poległymi na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej

W ramach tych działań odtworzono rzeźbę orła, który do 17 września 1939 roku dumnie pod swymi rozpostartymi skrzydłami chronił spoczywających w kwaterze cmentarnej poległych – zmarłych tragicznie w związku z pełnieniem służby policjantów. Przygotowywana jest też tablica memoratywna wraz z tabliczkami inskrypcyjnymi z nazwiskami spoczywających w kwaterze policjantów, które wraz z rzeźbą po uzyskaniu stosownej zgody od władz Republiki Białorusi (o którą wystąpiono jakiś czas temu) zostaną umieszczone w kwaterze policyjnej podczas zaplanowanych na niej prac. Warto podkreślić, że w prace renowacyjno-porządkowe na wspomnianej nekropoli angażują się chętnie przedstawiciele miejscowej polonii, gdzie członkowie miejscowego Klubu Kultury Polskiej odnowili z własnej inicjatywy groby żołnierzy Wojska Polskiego oraz funkcjonariuszy Policji Państwowej.

Źródło: BEH-MP KGP/KM, fot: Kresy.pl ; Radzima.net; Grupa Wolontariuszy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego z Witebska; Gazeta Administracji i Policji Państwowej; Na Posterunku.

Źródło: przy przygotowaniu tekstu korzystano m.in. z: Gazeta Administracji i Policji Państwowej (1924); Na Posterunku (rocznik 1923-1933); Dziennik Wileński (1923-1926); Jaroszuk E., Żandarmeria Wojskowa na Ziemi Wileńskiej w latach 1921-1939 [w:] Biuletyn Żandarmerii Wojskowej Nr 7; Misiuk  A., Policja państwowa  w  województwie białostockim  w latach 1919-1926[w:] Białostocczyzna Nr 2/38/1995; Jewgienij Gorbunow, Aktiwnaja razwiedka, pierechodiaszczaja w banditizm, Niezawisimoje Wojennoje Obozrienije 2005; „Aktiwnaja razwiedka", Agentura. ru.