81 lat temu w Zakopanem rozpoczęła się III Metodyczna Konferencja Gestapo i NKWD - Aktualności - Historia i Tradycja

Początek roku 1940 był doskonałym momentem, aby oba zbrodnicze reżimy, będąc pewne wzajemnej dyskrecji, mogły na terenie okupowanej Polski ujawnić swoje zbrodnicze zamiary a przy okazji przerażającą wspólnotę celów i metod do nich prowadzących. Tu nie było miejsca na dyplomację i ukrywanie swoich zamiarów: zbrodnicza istota obu reżimów mogła w pełni ujawnić swoje oblicze.

Już 28 września 1939 roku obaj agresorzy podpisali Traktat o granicach i przyjaźni wraz z tajnymi załącznikami, w którym usankcjonowali „upadek byłego państwa polskiego” i faktyczny IV rozbiór Polski. Wśród dokumentów traktatowych znalazła się słynna mapa z odręcznie zaznaczoną, przebiegającą przez okupowane terytoria Polski, granicą pomiędzy zaprzyjaźnionymi ze sobą dyktaturami i podpisem Stalina. Tajny protokół dodatkowy dołączony do wrześniowej umowy między ZSRR a Niemcami głosił:

„Obie strony nie będą tolerować na swych terytoriach jakiejkolwiek polskiej propagandy, która dotyczy terytoriów drugiej strony. Będą one tłumić na swych terytoriach wszelkie zaczątki takiej propagandy i informować się wzajemnie w odniesieniu do odpowiednich środków w tym celu”.

Tekst w swej zwięzłości jest kluczowy dla sprawy eksterminacji Polaków. Stanowi on w istocie wyrok przeciw Narodowi Polskiemu, a sam protokół stał się podstawą do obustronnej współpracy aparatów terroru obu okupantów. Ścisła zbrodnicza kooperacja wyraziła się między innymi w czterech spotkaniach NKWD i Gestapo, do których doszło na okupowanych terenach Rzeczypospolitej. Już 23 września, a więc przed podpisaniem umowy o przyjaźni i granicy, armie radziecka i niemiecka zorganizowały w Brześciu nad Bugiem tryumfalną defiladę nad pokonanymi Polakami. Cztery dni później, w tym samym mieście, odbyła się pierwsza konferencja Gestapo i NKWD, na której wstępnie zadeklarowano wspólną walkę obu okupantów z polskim ruchem niepodległościowym i omówiono metody tłumienia go w zarodku. Niespełna dwa miesiące później, kierownictwo NKWD i Gestapo spotkało się w Przemyślu, gdzie omawiano sprawę traktowania jeńców wojennych i wspólne metody eksterminacji narodu polskiego. Wszystkie miejsca spotkań Gestapo i NKWD zostały dobrane dla podkreślenia łączącego je braterstwa broni. Wkrótce obie strony znów uznały potrzebę spotkania i doszło do niego 20 lutego 1940 roku w Zakopanem.  Konferencja zakopiańska toczyła się do 2 marca 1940 roku w dwóch sąsiednich willach w Dolinie Białego – Telimenie i Panu Tadeuszu. Delegacjom przewodniczyli – według niektórych autorów – Adolf Eichmann (podówczas w RSHA – Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy kierował referatem przesiedleń) i Grigorij Litwinow (syn Maksima, byłego komisarza spraw zagranicznych, którego na tym stanowisku zastąpił Wiaczesław Mołotow).

Zdjęcia i protokoły z zakopiańskiej konferencji zostały upublicznione po raz pierwszy przez rosyjską historyk w „Moskowskich Nowostiach” w numerze 13 z 1990 roku. Niestety dalszy proces ujawniania dokumentów dotyczących tych wydarzeń został przerwany. Pomimo tych trudności, kolejne ustalenia przybliżają wyjaśnienie sprawy, a co jest szczególne ciekawe, ciągle pojawia się w nich Zakopane, jako jedna z miejscowości, gdzie zapadały najważniejsze uzgodnienia. Natalia Lebiedewa i Wojciech Materski w numerze 10 „Zeszytów Katyńskich” z 1999 roku piszą:

„Bezpośrednio po trzeciej, zakopiańskiej naradzie służb specjalnych NKWD i Gestapo  w  marcu  1940  roku przeprowadzona była druga masowa deportacja oraz akcja wymordowania jeńców wojennych z trzech obozów specjalnych, jak tez więźniów z więzień tzw. Białorusi Zachodniej i Ukrainy Zachodniej”.

Według badaczy to właśnie wtedy  skoordynowano masowe ludobójstwo Polaków, które doprecyzowano podczas toczącej się w okresie 29-31 marca 1940 roku w Krakowie podkonferencji zakopiańskiej narady. Uczestniczyli w niej gubernator dystryktu krakowskiego O. Waechter, SS-Hauptsturmführer K. Lischka oraz major żandarmerii G. Flade i (nieznanych stopni i specjalności funkcjonariusze radzieccy) W. Jegonarow, I. Niewski i W. Lisin.  Protokoły z krakowskiej narady opublikował w 1995 roku rosyjski periodyk „Nowa i Nowiejszaja Istorija”. Wynika z nich, że uzgadniano przebieg dwóch operacji: wymiany ludności (dobrowolnej dla osób deklarujących narodowość kraju docelowego) i (przymusowego) przekazania uchodźców. Mowa była o organizacji obozów przejściowych dla przesiedleńców, a udział służb bezpieczeństwa ograniczył się do ustalenia trybu przekraczania granicy.

Niewątpliwie ustalenia III Metodycznej Konferencji  NKWD i Gestapo, zorganizowanej w zakopiańskich willach „Pan Tadeusz” i „Telimena”, miały bezpośredni wpływ na przebieg zebrania „Rady Obrony Generalnego Gubernatorstwa”, które nadało   bezpośredni impuls do przeprowadzenia „Nadzwyczajnej Akcji  Pacyfikacyjnej” odbyło się 2 marca 1940 roku, czyli na trzy dni przed posiedzeniem Biura Politycznego, podczas którego podjęto decyzję o wymordowaniu oficerów WP, funkcjonariuszy Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego, a także funkcjonariuszy, żołnierzy i urzędników innych służb II Rzeczypospolitej przetrzymywanych w obozach specjalnych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. Obu zbrodni również dokonano  w  stosunkowo  niewielkim  odstępie  czasu w okresie wyraźnego zacieśnienia współpracy na linii Gestapo – NKWD będącego niewątpliwie pokłosiem dwustronnej konferencji w Zakopanem.

Tytułem podsumowania nasuwa się pytanie - dlaczego właśnie Zakopane? Odpowiedź nawet dziś wydaje się wręcz oczywista. Otóż Zakopane bardzo szybko zostaje zajęte przez przez Niemców. Już 1 września 1939 r. około godziny 14.00 do Zakopanego wkraczają zmotoryzowane oddziały niemieckie 1939 roku, następnego dnia 2 września 1939 roku administrację wojskową przejmują w nim jednostki słowackie. To właśnie w Zakopanem miała miejsce słowacka defilada zwycięstwa przed gen. Čatlošem i Machem, połączona z wręczeniem odznaczeń żołnierzom słowackim wyróżnionym w walkach z Polakami. Po ostatecznym wycofaniu się pod koniec listopada 1939 roku oddziałów naszych południowych sąsiadów rozpoczęły się w Zakopanem niepodzielne rządy niemieckiego okupanta. Zakopane jako miejscowość  turystyczna mająca dobre połączenie komunikacyjne, rozbudowaną infrastrukturę uzdrowiskową, usytuowana na granicy z kontrolowaną przez Niemców Słowacją, nadawała się świetnie na miejsce organizacji różnej rangi przedsięwzięć w tym i konferencji z udziałem sojuszników III Rzeszy, do których w tym czasie zdecydowanie należało ZSRR. Samo Zakopane było zresztą już w okresie międzywojennym intensywnie rozpracowywane przez niemiecki wywiad, który wytypował je jako ważny i dogodny punkt, nadający się doskonale nie tylko do prowadzenia działalności wywiadowczej, ale też do lokalizacji wielu niemieckich instytucji istotnych dla interesów wojskowo-polityczno-gospodarczych III Rzeszy, w tym i dla polityki zaplanowanej eksterminacji Narodu Polskiego.

BEH-MP KGP

Tekst opracowano na podstawie:
 

Andrzej Leszek Szcześniak, „Zmowa. IV rozbiór Polski”;

Czesław Madajczyk, „Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce”;

George Watson, „Rehearsal for the Holocaust?”;

Maria Wardzyńska, „Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion”;

Piotr Kołakowski, „NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939 – 1945”;

Robert Conquest, „Stalin: Breaker of Nations”;

Okupacja sowiecka ziem polskich 1939 – 1941”. Praca zbiorowa IPN;

Tadeusz Bor-Komorowski, „The Secret Army”;

Stephan Lehnstaedt, „Okkupation im Osten: Besatzeralltag in Warschau und Minsk 1939-1944”;

„Warschauer Zeitung” z dnia 5 XII 1939, s. 1;

„Warschauer Zeitung” z dnia 6 XII 1939, s. 1.

Foto: NAC , Wikimedia Commons, IPN.