Wielka krzywda gen. Zamorskiego
1 kwietnia 2019 r. mija 129 rocznica urodzin generalnego inspektora Kordiana Józefa Zamorskiego, ostatniego Komendanta Głównego Policji Państwowej. W policyjnej formacji znalazł się dosyć przypadkowo. Nie zabiegał o to stanowisko i przyjął je początkowo z wyraźną niechęcią. Wcale jej zresztą nie ukrywał.
Rozżalony pisał w swoich „Dziennikach”: Poszedłem na stanowisko komendanta głównego PP, co równało się złamaniu mojego życia (…). Wychodziłem ze Sztabu Głównego złamany moralnie z uczuciem głębokiego żalu i wielkiej krzywdy wyrządzonej mi przez gen. Gąsiorowskiego, mojego młodszego kolegę.
Jednak to nie szef Sztabu Głównego WP gen. Janusz Gąsiorowski był przyczyną tej wielkiej krzywdy gen. Zamorskiego, lecz sam marszałek Józef Piłsudski, który uległ prośbom premiera rządu Leona Kozłowskiego (indagowanego przez ówczesnego ministra spraw wewnętrznych Mariana Zyndram-Kościałkowskiego) i podjął decyzję o zwolnieniu gen. Zamorskiego z wojska oraz oddaniu go do dyspozycji MSW.
Rozkaz – rzecz święta
24 grudnia 1934 r. gen. Kordian Zamorski, zaniepokojony krążącymi plotkami o konieczności rychłej zamiany wojskowego munduru na policyjny, zdecydował się wysłać do marszałka Piłsudskiego list, w którym informował go: Dnia 20 października [1934 r.] zawiadomił mnie generał Gąsiorowski, że minister Kościałkowski chce ze mną mówić na temat mego przejścia do służby w MSW na stanowisko komendanta [głównego] Policji Państwowej (…). Otrzymałem od niego telefoniczne zawiadomienie, że Pan Marszałek zdecydował moje odejście do policji. Przyznaję się do tego, bo ostatecznie byłbym złym żołnierzem, gdybym po 25 latach służby wychodził z szeregów wojska bez żalu. Przywykłem jednak przez cały czas służby mojej w armii słuchać ślepo rozkazów P. Marszałka, nie istnieje w żadnych dokumentach żadna moja prośba o zmianę przydziału, czy funkcji wyznaczonej mi Pana Marszałka wolą, zastosuję się więc posłusznie i do tego rozkazu!
Miesiąc później gen. bryg. Kordian Zamorski już wiedział, że jego bezpośrednim szefem będzie minister Zyndram-Kościałkowski. 25 stycznia 1935 r. gen. Zamorskiego zwolniono z zajmowanego stanowiska i przeniesiono w stan nieczynny, z jednoczesnym oddelegowaniem do MSW. Powierzono mu wówczas czasowo (na okres 12 miesięcy) pełnienie obowiązków komendanta głównego PP. Ostatecznie, formalną nominację na to stanowisko otrzymał 31 stycznia 1935 r.
Podli, podstępni serwiliści
Rozżalenie gen. Zamorskiego z powodu odejścia z wojska w dużym stopniu musiało wywrzeć wpływ na jego bardzo krytyczną opinię o policyjnym korpusie. Po miesiącu kierowania tą służbą zanotował w swych „Dziennikach”: Boże! Co za atmosfera. Oficerowie zupełne chamy. Przeważnie domowe wykształcenie, jakieś wybiórki z armii, albo ludzie, którzy w armii żadnej nigdy nie służyli. Ludzie bez żadnego kręgosłupa moralnego, serwiliści, podli i podstępni. Lepiej przedstawiają się podoficerowie, a najlepiej szeregowcy, i to co młodsi, to lepsi.
W swych opiniach nie oszczędzał żadnych szarż, wytykając wady i złe skłonności zarówno komendantom, jak i ich podwładnym. Jak piszą we Wstępie do „Dzienników” Robert Litwiński i Marek Sioma, więcej jednak wymagał od oficerów, uważał bowiem, że powinni być przykładem dla swych podkomendnych, wyróżniać się inteligencją, wykształceniem, szerszym horyzontem myślenia, ogładą towarzyską, bezwzględną stanowczością, roztropnością, zrównoważeniem i taktem oraz umiejętnością kierowania podkomendnymi.
Z czasem jego opinia o Policji Państwowej uległa znacznemu złagodzeniu, choć dalej piętnował w szeregach przypadki niesubordynacji, pijaństwa, przemocy i korupcji. Za priorytet postawił sobie walkę z nadużyciami i wykroczeniami wśród policyjnej kadry. Jest m.in. autorem swoistego „katechizmu policjanta”, zawierającego czternaście podstawowych zasad moralnych, którymi powinien się kierować każdy funkcjonariusz policji (patrz: ramka).
Z okresem dowodzenia korpusem PP przez gen. Zamorskiego – pisze w jego biogramie prof. Andrzej Misiuk – związany jest proces tzw. uśledczenia policji, który polegał na włączaniu policji mundurowej do wykonywania zadań z zakresu służby śledczej i politycznej. Według jego opinii rozdzielanie policji na służbę mundurową i śledczą powodowało „niedobre skutki”. Innym wartościowym pomysłem komendanta Zamorskiego był branżowy dwumiesięcznik „Przegląd Policyjny”, który ukazywał się od stycznia 1936 r. do wybuchu II wojny światowej. Przeznaczony był głównie dla wyższej kadry policyjnej i stanowił płaszczyznę wymiany poglądów na temat teorii i praktyki funkcjonowania organów ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego.
Sporo natomiast kontrowersji wśród historyków wzbudza międzynarodowa aktywność gen. Zamorskiego, a zwłaszcza jego bliskie kontakty z szefem hitlerowskiego Głównego Urzędu Policji Porządkowej Orpo, gen. Kurtem Daluege oraz faszystowską policją Benito Mussoliniego. W czasach PRL-u często wykorzystywano w celach propagandowych zdjęcia gen. Zamorskiego z dostojnikami III Rzeszy (m.in. Goeringiem i Himmlerem), aby wśród rodaków zdyskredytować jego postać.
Żołnierz nade wszystko
Obejmując stanowisko komendanta głównego PP, gen. Kordian Zamorski miał 45 lat, z których 25 poświęcił służbie wojskowej. Z mundurem tej formacji nie rozstawał się nigdy, nawet dowodząc korpusem Policji Państwowej. Wielu miało mu za złe, że mundur generalnego inspektora PP zakłada jedynie podczas oficjalnych wizyt poza granicami kraju lub na specjalne uroczystości, jednak nikt publicznie nie odważył się skrytykować jego decyzji. Marszałek Józef Piłsudski darował mu tę niesubordynację, powodowany – być może - wyrzutami sumienia za odmowę prośbie wiernego żołnierza.
Generał Zamorski piastował swoje stanowisko do wybuchu II wojny światowej. Opuścił Warszawę 6 września 1939 r. razem z władzami centralnymi. Po wkroczeniu 17 września wojsk sowieckich na tereny wschodnie II RP, komendant Zamorski ewakuował się z częścią kierownictwa PP do Rumunii. Został internowany w obozie Baile Herculane, skąd udało mu się uciec. W listopadzie 1940 r. przez Turcję dotarł do Palestyny, gdzie powierzono mu funkcję komendanta Ośrodka Zapasowego Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i p.o. dowódcy oddziałów WP na Bliskim Wschodzie, a następnie funkcję zastępcy dowódcy tych oddziałów. Wkrótce po tym przeniesiony został w „stan nieczynny”. Po wojnie zamieszkał w Londynie, gdzie zmarł 19 grudnia 1983 r., w wieku 93 lat. W 1966 r. prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski awansował go do stopnia generała dywizji.
Przykazania Policjanta
1. Honor i Ojczyzna – oto hasła, którymi w życiu Twoim masz się kierować.
2. Ojczyzna powierzyła Ci broń i oczekuje, że będziesz Jej godny.
3. Ojczyzna przyznała Ci wyjątkowe prawa. Tych praw nie nadużywaj, gdyż nie są one przywilejem, lecz obowiązkiem, który sumiennie wypełniasz w służbie Narodu.
4. Przestępstwo jest nieszczęściem. Zachowaj się wobec niego z powagą i ludzkością.
5. Pomóż temu, kto Twej pomocy potrzebuje i obchodź się ze wszystkimi tak, jak byś chciał, by się z Tobą obchodzono.
6. Bądź odważny, sumienny, ostrożny i nie zawiedź nigdy zaufania przełożonego. Nadużycie zaufania jest hańbą. Mów prawdę, gdyż kłamstwo jest tchórzostwem.
7. Pamiętaj, że nosisz mundur. Jak Cię widzą, tak Cię piszą. Bądź więc zawsze schludnie i czysto ubrany i nie zaniedbuj wyglądu zewnętrznego.
8. Żyj skromnie, zachowasz przez to niezależność. Nie przyjmuj żadnych podarunków, gdyż to zobowiązuje. Jako policjant nie możesz mieć zobowiązań. Życie ponad stan jest hańbą i prowadzi do nieszczęścia. Pijaństwo zabierze Ci ludzką godność, staniesz się pośmiewiskiem rodaków i zasłużysz na pogardę dzieci.
9. Pamiętaj, że Cię podsłuchują, więc nie mów publicznie o sprawach służbowych. Zachowaj umiar w mowie.
10. Bądź w życiu i służbie sprawiedliwy.
11. W wystąpieniach przeciwko wrogom Ojczyzny bądź bezwzględny, pamiętaj jednak, że dobry żołnierz gardzi okrucieństwem.
12. Rozkazów przełożonych słuchaj bezwzględnie, bądź wzorem dla podwładnych, którzy Cię pilnie obserwują. Jeśli żądasz od innych, by byli dobrymi kolegami, pamiętaj sam o koleżeństwie.
13. Miej pogardę dla pochlebców.
14. Pamiętaj, że jesteś żołnierzem. Nie zaniedbuj ćwiczyć się w żołnierskiej sprawności i ucz się ciągle, pamiętając o tym, że obywatele widzą w Tobie człowieka, który musi wiedzieć wszystko.
Komendant Główny Policji Państwowej
gen. insp. Józef Kordian Zamorski
(„Na Posterunku”, nr 5/1938)
Źródło: BHiTP KGP, zdj. NAC, archiwum
