„Pożądane byłoby, aby obiekty były sfotografowane w pełnym umundurowaniu.”
Powodem utworzenia w już potężnych strukturach NKWD dodatkowego zarządu ds. Jeńców Wojennych, było nieprzygotowanie władz radzieckich do przyjęcia tak dużej liczby internowanych żołnierzy Wojska Polskiego, KOP-u, funkcjonariuszy Policji Państwowej, Straży Granicznej, Służby Więziennej którzy dostali się do niewoli po ataku Armii Czerwonej na Polskę, co nastąpiło 17 września 1939 roku.
Wbrew konwencjom międzynarodowym, wynikającym m.in. z 4 Konwencji haskiej z 1907 o prawach i zwyczajach wojny lądowej, władze radzieckie postanowiły przekazać wziętych do niewoli żołnierzy i policjantów w ręce aparatu bezpieczeństwa czyli NKWD, traktując ich jako element kontrrewolucyjny. Zarząd do spraw Jeńców Wojennych Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR został utworzony rozkazem ludowego komisarza spraw wewnętrznych Nr 0308 z dnia 19 września 1939 roku. Jego naczelnikiem został major bezpieczeństwa państwowego Piotr Soprunienko, komisarzem Siemion Niechoroszew, a zastępcami naczelnika Iwan Chochłow i I. M. Pałuchin.
Ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Pawłowicz Beria w sprawie organizacji systemu obozów dla polskich jeńców wojennych, polecił nadto utworzenie następujących rozdzielczych obozów jenieckich:
- ostaszkowski
- juchnowski
- kozielski (Kozielsk k. Kaługi)
- putywelski
- kozielszczyński (Kozielszczyna w obwodzie połtawskim)
- starobielski
- jużański
- orański
W rezultacie dodatkowych uzgodnień między szefem Sztabu Generalnego, komandarmem I rangi Borysem Szaposznikowem, a zastępcą Berii ds. Milicji, komdiwem Wasilijem Czernyszowem, postanowiono utworzyć jeszcze dwa niewielkie obozy jenieckie: griazowiecki i wołogodzki. W sumie wymienione obozy mogły przyjąć na początku października 1939 roku 68 tysięcy żołnierzy z rozbitej armii polskiej oraz funkcjonariuszy aparatu państwowego II Rzeczypospolitej. W rozkazie Nr 0308, z 19 września, przedstawiono również, że działalność operacyjno-czekistowska w obozach jenieckich prowadzona będzie przez Wydział Specjalny NKWD i jego terenowe organa.
Dzień później 20 września 1939 roku, dowódca Frontu Ukraińskiego RChACz – komandarm I rangi Siemion K. Timoszenka w rozkazie nr 0011 nakazuje przekazywanie polskich jeńców wojennych organom NKWD ZSRR. Z kolei 23 września 1939 roku wydana zostaje ustawa o obozach specjalnych dla jeńców wojennych przygotowana przez szefa Zarządu do Spraw Jeńców Wojennych – majora bezpieczeństwa państwowego Piotra Soprunienkę, przypominająca o przetrzymywaniu jeńców wojennych w „warunkach izolacji od otoczenia” ,uniemożliwieniu im ucieczki „poza strefę obozu” oraz „pracy agitacyjno- propagandowej i kulturalnej wśród jeńców.”
Piotr Karpowicz Soprunienko był jednym z głównych organizatorów mordu na oficerach Wojska Polskiego, polskiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego i Policji Państwowej (zbrodnia katyńska). Na czele Zarządu ds. Jeńców Wojennych Soprunienko stał do 12 lutego 1943 roku, lecz pracował tam do maja 1944 roku, piastując wyższe stanowiska, pełniąc równocześnie funkcję komendanta obozu.
W myśl dyrektyw ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRR w sprawie traktowania polskich jeńców wojennych i ich rozmieszczenia z dnia 03 października 1939 roku, do domu mogą być odesłani jeńcy wojenni – żołnierze, których stronami rodzinnymi są terytoria Ukrainy Zachodniej i Białorusi Zachodniej. Żołnierze, których strony rodzinne znajdują się w „niemieckiej części Polski” powinni znaleźć się w obozie kozielskim. Starobielsk ma być obozem dla generałów, wyższych rangą oficerów, wysokich urzędników wojskowych i państwowych natomiast Ostaszków – obozem dla wywiadowców, kontrwywiadowców, żandarmów, policjantów i służby więziennej.
Zapowiedzią zbliżającej się tragedii polskich jeńców wojennych przetrzymywanych przez organy NKWD ZSRR, było Rozporządzenie Naczelnika 2 Wydziału Zarządu NKWD do Spraw Jeńców Wojennych lejtnanta BP – Iwana Borysowicza Maklarskiego z dnia 27 lutego 1940 roku w sprawie pilnego uzupełnienia kwestionariuszy osobowych polskich jeńców wojennych. „Pożądane byłoby – przypominał - aby obiekty były sfotografowane w pełnym umundurowaniu.”
W dwa dni po decyzji z 5 marca 1940 roku Ł. Beria wystosował dwie dyrektywy odnoszące się do rodzin jeńców z trzech specjalnych obozów i więźniów przetrzymywanych na Zachodniej Ukrainie i Białorusi. Polecał w nich sporządzenie spisów uwiezionych z podaniem danych o członkach rodzin (żonie, dzieciach, a także rodzicach i rodzeństwie, jeżeli zamieszkiwali wspólnie z rodziną jeńca) wraz z dokładnym adresem; miały one być zestawione według dawnego podziału administracyjnego Rzeczypospolitej (województw). Praca miała być wykonana w ciągu pięciu dni. Sporządzaniu list nadano tak duże znaczenie, że do Ostaszkowa 9 marca delegowany został wspomniany już naczelnik 2 Wydziału (ewidencyjnego) Zarządu ds. Jeńców Iwan Maklarski wraz z brygadą, który tydzień później skierował do Soprunienki informację o przebiegu pracy. Ostatecznie zakończono ją około 19 marca 1940 roku. Znane są jedynie spisy rodzin jeńców obozu ostaszkowskiego mieszkających na terenach okupowanych przez Niemców (oprócz województw lubelskiego i śląskiego).
Źródło: Na podstawie literatury: Katyń. Dokumenty zbrodni. T. 1 i 2; Naznaczeni piętnem Ostaszkowa, opr. Zuzanna Gajowniczek i Bernadetta Gronek; Śladem zbrodni katyńskiej, opr. i red. nauk. Zuzanna Gajowniczek.
Źródło: BEH-MP KGP fot: wikipedia
