st. post. Franciszek Banaś … moje wspomnienia
Franciszek Banaś urodził się w 1901 roku. W wieku niespełna 18 lat wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej (1919-1920), w trakcie której został ciężko ranny. W 1924 roku wstąpił do Policji Państwowej, i jako funkcjonariusz Okręgu VII Krakowskiego pełnił służbę w policji rzecznej na Wiśle w Krakowie w okresie dwudziestolecia międzywojennego. We wrześniu 1939 roku brał czynny udział w wojnie obronnej walcząc z niemieckim agresorem, a po ustaniu działań wojennych wrócił do Krakowa, gdzie mieszkała jego rodzina.
Na początku niemieckiej okupacji na rozkaz ppłk Wojciech Stano – szefa polskiej dyrekcji Policji Kryminalnej w Krakowie (do lipca 1941), a zarazem szef KW ZWZ Okręgu Krakowskiego, tworzącego struktury ruchu oporu wobec okupanta, wstąpił do Polskiej Policji Generalnego Gubernatorstwa, i pełnił służbę w komisariacie Polskiej Policji G.G. przy ul. Kościuszki 46 w Krakowie. Aktywnie działał w zgrupowaniu ZWZ/AK o kryptonimie „Żelbet”, gdzie jako członek komórki wywiadu w tym zgrupowaniu realizował zadania zlecone przez KW AK Okręgu Krakowskiego, w tym zbierał informacje wywiadowcze o siłach, dyslokacji i ruchach wojsk oraz policji niemieckiej, o konfidentach polskich
i żydowskich, a także ostrzegał ludzi zagrożonych aresztowaniem. Pośredniczył również w dostarczaniu do krakowskiego getta korespondencji i żywności oraz przekazywał zaufanym osobom informacje o planach niemieckich wobec dzielnicy żydowskiej w Krakowie.
W okresie służby w Polskiej Policji GG, brał czynny udział w ratowaniu Żydów z krakowskiego getta. Pomógł i uratował w tym czasie życie wielu Żydom. Ocalił od zagłady Różę Jakubowicz i jej synka Tadeusza, a także rodzinę Jakubowiczów, za co w 1981 r. uhonorowano go medalem i tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Za działalność konspiracyjną i przynależność do struktur ZWZ/AK skazany w 1943 roku zaocznie przez niemiecki sąd wojskowy na karę śmierci. Cudem uniknął aresztowania i wraz z rodziną po jej ewakuacji z Krakowa, do końca niemieckiej okupacji ukrywał się.
Po wojnie Banaś, jego żona i dzieci, byli poniżani przez komunistyczny aparat przemocy, i wyrzuceni na margines życia społecznego. Franciszek Banaś zmarł w Krakowie w 1985 roku.
W roku 2009 nakładem Wydawnictwa Instytutu Pamięci Narodowej ukazała się książka - Franciszek Banaś, Moje wspomnienia, będąca istotnym źródłem poznania sytuacji społecznej Krakowa w pierwszej połowie XX w. i złożoności relacji polsko-żydowskich, obejmująca okres od 1918 do 1946 r.
Foto: zbiory rodziny F. Banasia, córki: A. Sikory
