Kpt. Józef Wraubek … zapomniany bohater z Podhala - Aktualności - Historia i Tradycja

Kpt. Józef Wraubek (ur. 15 IV 1892 – zm. 27 IX 1965) ps. „Wisła”, „Dunajec”, „Tatrzański”.

Urodzony w Stanowcach na Bukowinie (rum. Stănești, obecnie Станівці, obwód czerniowiecki, Ukraina), miejscowości położonej na pograniczu ówczesnego imperium austrowęgierskiego, syn naczelnika Urzędu Skarbowego – urzędnika austriackiego Konstantego Wraubka.

Po ukończeniu edukacji wstąpił w 1911 r. na wydział prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Tam też zastała go ofensywa rosyjska w 1914 r. Przeżywszy rosyjską okupację miasta, latem 1915 r. zostaje powołany do armii austriackiej.

Odbywa przeszkolenie w kadrze 41 p.p. austrowęgierskiej, ostatecznie uzyskuje przydział jako „aspirant oficerski” (Offiziersstellvertreter) do 15 p.o., z którym trafia wiosną 1916 r. na front włoski. W szeregach tej jednostki brał udział w niezwykle ciężkich walkach z Włochami na płaskowyżu Kras, nad Isonzo oraz nad Piavą, pełniąc zarówno funkcje sztabowe (adiutanta dowódcy grupy bojowej, kwatermistrza), ale też frontowe (dowódca plutonu, grupy plutonów).

Rozpad monarchii austrowęgierskiej zastaje Wraubka we Lwowie. Początkowo skierowany zostaje do pracy w miejscowym Sądzie Wojskowym, jednak po krótkim okresie czasu zostaje skierowany do lwowskiej Legii Oficerskiej, w szeregach, której walczy o Persenkówkę.

Z Legii Oficerskiej otrzymuje przydział do Miejskiej Straży Obywatelskiej, jako zastępca Komendanta Wojskowego dzielnicy IV (Łyczakowa), w której służbę obejmuje 9 grudnia 1918 r. – cały czas biorąc udział w starciach z Ukraińcami.

W maju 1919 r. uzyskuje przydział do Dowództwa Żandarmerii Krajowej we Lwowie, jako adiutant Dowódcy Okręgowe Żandarmerii w Tarnopolu – prawdopodobnie w stopniu porucznika żandarmerii.

Pełni swoją funkcję w Tarnopolu aż do lata 1919 r., kiedy wraz niektórymi oficerami zostaje przydzielony do utworzonej ustawą z 24 lipca 1919 r. Policji Państwowej, uzyskując stopień komisarza oraz przydział jako powiatowy komendant PP w Tarnopolu.

Służbę w Policji Państwowej Józef Wraubek pełnił nieprzerwanie aż do 1939 r., pełniąc funkcję komendanta powiatowego m. in. w Myślenicach, Nowym Targu, Oświęcimiu, Tarnowie, Chrzanowie, Brzesku, Skałacie n. Zbruczem, Krośnie, Toruniu i Brześciu n. Bugiem. Kierował także V Komisariatem PP w Krakowie.

Wojna zastała go jako komendanta powiatowego w Brześciu, skąd zgodnie z rozkazem ewakuacji do Kowla. Wycofującego się dalej na wschód w Maniewiczach zastaje go 17 września 1939 r. Na wieść o wkroczeniu Armii Czerwonej udaje się z powrotem do Lwowa, skąd nielegalnie przekraczając niemiecko-sowiecką granicę trafia do Przemyśla, by 7 listopada 1939 r. stanąć w Krakowie.

W Krakowie Wraubek nawiązał kontakt z podpułkownikiem (przedwojennym podinspektorem) Policji Polskiej Wojciechem Stano (jednocześnie będącym oficerem kontrwywiadu ZWZ), który wciągnął go do działającej organizacji jednocześnie kontaktując z polskim oficerem łącznikowym przy Dowódcy Policji Porządkowej ppłk Romanem Protem Sztabą (również działającym z ramienia Polskiego Państwa Podziemnego). Wedle słów Wraubka:

Sztaba wskazał nie tylko na ogłoszenie niemieckie o przymusie zgłaszania się byłych przedwojennych pracowników Policji, ale przede wszystkim na fakt, że on w porozumieniu i z polecenia władz konspiracyjnych, opartego na zleceniu legalnego za granicą Rządu Polskiego, organizuje okupacyjną Policję na terenie całej Gen. Guberni. Policja ta miała służyć wyłącznie interesom społeczeństwa polskiego. Wezwał mnie do wstąpienia w szeregi tej Policji (…).

Dzięki protekcji ppłka Sztaby, Wraubkowi udało się uzyskać przydział, jako komendant PPol. na powiat nowotarski. Jednocześnie ppłk Sztaba nakazał Wraubkowi skontaktowanie się ze Stanisławą Rachwałową, żołnierzem ZWZ i  łączniczką w policyjnej siatce, którą tworzyli w stolicy Generalnego Gubernatorstwa podpułkownicy Stano i Sztaba (a jednocześnie żony Zygmunta Rachwała, przedwojennego komisarza PP i kolegi Józefa Wraubka,a resztowanego przez Sowietów, który w 1943 r. zmarł w Palestynie na gruźlicę). Stanisława Rachwałowa wprowadziła kpt. Wraubka w szczegóły pracy konspiracyjnej, a także uzgodniła kwestie dotyczące łączności.

Jako cele swej pracy w Nowym Targu kpt. Wraubek wyznaczył:

1) organizację policji i nadzór nad nią w taki sposób, by chroniła poczynania i byt Polaków,

2) działania konspiracyjne wg wskazówek ZWZ,

3) umiejętne powiązanie działań Policji z działalnością konspiracyjną.

Dzięki dobrym stosunkom z komendantem żandarmerii niemieckiej Sebastianem Mehlteterem Wraubkowi udało się ciągu zaledwie dwóch tygodni (pomiędzy 15 grudnia 1939 r. kiedy przyjechał do Nowego Targu, a Nowym Rokiem 1940 r.) obsadzić szereg posterunków funkcjonariuszami, których patriotyzmu można było być pewnym, tworząc konspiracyjną siatkę wywiadowczą na Podhalu.

Kapitan Wraubek z racji swojego stanowiska był też idealnym pomocnikiem w prowadzonej przez ZWZ działalności łącznikowej z placówkami na Węgrzech, a za ich pośrednictwem z polskim Rządem na Uchodźstwie. W lecie 1940 r. nawiązała z nim współpracę kierowniczka oddziału przerzutowego Nowy Targ (krypt. „Teresa”) Maria Pajerska ps. „Hanka”, „Marynka”, z którą wspólnie ustalali punkty przerzutowe dla kurierów. Wraubek mógł też ułatwiać jej kontakt z zatrzymanymi w więzieniach w Zakopanem, Nowym Targu i Czarnym Dunajcu osobami współpracującymi z podziemiem, a także przerzucał do Krakowa przywożone przez kurierów pieniądze, które na ul. Bosackiej w Krakowie oddawał przybyłej oddzielnie Pajerskiej. Wreszcie na jej zlecenie (za pomocą swojej siatki) prowadził wywiad „głęboki” stosownie do otrzymanych od ZWZ rozkazów, kontaktując się także z łącznikami z Komendy Głównej ZWZ.

Jesienią 1940 r. Wraubek nawiązał kontakt ze strukturami tzw. Dywizji Podhalańskiej w Konspiracji tworzonej przez mjra Edwarda Gött-Getyńskiego, byłego oficera artylerii Armii „Pomorze”, mieszkającego w okolicach Jordanowa.

Organizacja ta składała się przede wszystkim z byłych wojskowych, ew. z osób cywilnych, których zdolności lub funkcje miały znaczenie dla organizacji. Wraubka do Dywizji Podhalańskiej wciągnął  geodeta Eugeniusz Iwanicki (por. rezerwy oraz oficer ZWZ). Złożywszy przysięgę kpt. Wraubek objął funkcję „szefa bezpieczeństwa” tej jednostki.

Współpracując z Dywizją Wraubek zajął się rozpracowywaniem niemieckich placówek wojskowych (m. in. stacji nasłuchowej na Kowańcu), a także dzięki sieci posterunków Policji Polskiej mógł rozpracowywać koncentrujące się w południowej Małopolsce wiosną 1941 r. niemieckie jednostki, które przygotowywały się do ataku na ZSRR. Raporty z obserwacji Wraubek przekazywał m. in. swojemu przełożonemu (zarówno w Policji Polskiej, jak i w konspiracji) ppłk. Sztabie

W uznaniu zasług (nie tylko swoich, ale także podległych sobie policjantów), z chwilą wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej kpt. Wraubek mianowany został przez Getyńskiego szefem sztabu konspiracyjnej Dywizji. Wyznaczono mu jednocześnie nowe cele:

1) zorganizowanie akcji dywersyjnej na kolei (której sprzeciwiał się jako przedwczesnej),

2) zorganizowanie listy polskich policjantów, którzy podpisali Volkslistę, celem przygotowania ich likwidacji,

3) nawiązanie kontaktu z podziemiem w powiatach położnych na wschód od Podhala.

To ostatnie zadanie udało się Wraubkowi zrealizować właśnie dzięki policyjnym kontaktom, bowiem jako przedwojenny komendant powiatowy w Krośnie, miał możliwość nawiązania kontaktu ze swoim ówczesnym zastępcą, który w czasie okupacji również włączył się w konspiracyjną działalność. Do lata także nastąpiło podporządkowanie „Dywizji” ZWZ, choć Getyński zastrzegał sobie możliwość realizowania tam własnych wzorów organizacyjnych.

Wsypa w związanej politycznie z „Dywizją” „Konfederacji Tatrzańskiej”, przed którą ostrzegał kpt. Wraubek doprowadziła do aresztowania w okresie od 30 stycznia do 2 lutego 1942 r. większości kierownictwa organizacji. Omijając gestapowski kocioł Wraubek uciekł w nocy z 1 na 2 lutego 1942  r. poprzez Rabkę i Myślenice do Krakowa. Ulokowany w folwarku pod Świątnikami Górnymi zostaje ostatecznie aresztowany przez Gestapo 3 czerwca 1942 r. w Swoszowicach.

Przewieziony na Montelupich pod koniec czerwca 1942 r. trafia do osławionego zakopiańskiego „Palace”, gdzie jest poddawany brutalnym torturom. 15 października 1942 r. trafia znowu na Montelupich. 15 grudnia 1942 r. trafia do KL Auschwitz. Więziony w obozach koncentracyjnych w Buchenwaldzie (od października 1943 r.), Dora (od listopada 1943 r.) i Bergen-Belsen (gdzie trafił w kwietniu 1945 r.). Przeżył wojnę i w roku 1946 zeznawał w pokazowym procesie liderów Komitetu Góralskiego (Goralenvolku), który odbywał się w Zakopanem, a także w procesie „katów Podhala” – gestapowców Weissmana i Seemischa.

Zmarł w Krakowie. Pochowany na Cmentarzu Rakowickim, wraz z drugą żoną, również działaczką podziemia Janiną z d. Para.

Uzyskane stopnie (potwierdzone):

- aspirant oficerski – armia Austro-Węgier,

- porucznik żandarmerii – Wojsko Polskie,

- komisarz Policji Państwowej,

- kapitan Policji Polskiej w GG,

- stopień w ZWZ nieznany.

Janina Felicja Wraubek z domu Para

Janina Felicja Wraubek z domu Para przyszła na świat 8 marca 1910 roku w Wojakowej, jako córka Józefa (kierownika szkoły) i Heleny z domu Kita. Kilka dni później 13 marca została włączona do wspólnoty wiernych przez ówczesnego wikariusza księdza Jana Bajorskiego, w wojakowskiej świątyni w obecności rodziców chrzestnych Jana Pławeckiego i Felicji Wasyliszyn.

Szkołę powszechną ukończyła w Wojakowej. W czerwcu 1929 roku złożyła egzamin dojrzałości w Seminarium Nauczycielskim Żeńskim imienia św. Rodziny w Krakowie. Od 1 czerwca 1929 roku podjęła pracę jako nauczycielka w czteroklasowej szkole powszechnej w Biesiadkach koło Czchowa. 24 kwietnia 1933 roku w Warszawie zawarła związek małżeński z  Józefem Wraubek. Z dniem 1 sierpnia 1933 roku została przeniesiona do siedmioklasowej szkoły powszechnej w Krośnie, gdzie pracowała do 1937 roku. 1 lutego 1937 roku objęła posadę nauczycielską w Publicznej Szkole Wydziałowej w Toruniu. Następnie 1 września 1937 roku podjęła pracę w siedmioklasowej Publicznej Szkole Powszechnej nr 14 w Toruniu, pracując w niej do wybuchu II wojny światowej. W wyniku wysiedlenia przez Niemców z Pomorza, zamieszkała wraz mężem w Nowym Targu, a po aresztowaniu męża, u rodziców w Krakowie. W okresie okupacji pracowała udzielając prywatnych korepetycji. 16 kwietnia 1945 roku powróciła do Torunia na swoje poprzednie stanowisko w charakterze nauczycielki do szkoły powszechnej nr 14.

9 września 1945 roku została przeniesiona do szkoły powszechnej nr 22 w Toruniu. Z dniem 1 lipca 1947 roku została przeniesiona na stanowisko nauczycielki do Państwowej Szkoły Powszechnej dla Dorosłych nr 1 w Krakowie. 26 maja 1950 roku ukończyła Wyższy Kurs Nauczycielski w Krakowie. Z dniem 1 listopada 1954 roku objęła stanowisko nauczycielki w Szkole Podstawowej dla Pracujących nr 2 w Krakowie, gdzie pracowała do przejścia na emeryturę, do dnia 1 grudnia 1968 roku.

Janina Wraubek 11 listopada 1981 roku została odznaczona Złotą Odznaką Związku Nauczycielstwa Polskiego. Zmarła 27 października 1994 roku w Krakowie. Pochowana została w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Źródło: tekst opracowano na podstawie: Józef Wraubek, Wspomnienia, Ossolineum, rkps. 14059/II;    Joanna Lubecka, IPN Kraków, Dwa Światy w Więziennych Teczkach; Księga Urodzonych (Liber Natorum) Wojakowa. T. II/W, s. 63, poz. 11;  Teczka personalna Janiny Felicji Wraubek z domu Para.