Generalny Inspektor Władysław Henszel – pierwszy Komendant Główny Policji Państwowej - Aktualności - Historia i Tradycja

Władysław Henszel urodził się 22 maja 1880 r. w majątku Kowienki, w guberni kurskiej, na terytorium Rosji. Był synem Michała Hieronima i Konstancji z Malinowskich. Rodzina Henszlów wywodziła się ze szlacheckiego rodu z ziemi lidzkiej, wysiedlonego w głąb Rosji po nieudanym zrywie niepodległościowym w 1863 r. Chrzest Władysława odbył się w kurskim rzymsko-katolickim kościele parafialnym w lipcu 1880 r.

W stolicy guberni ukończył średnią szkołę realną a następnie w 1898 r. rozpoczął studia w Instytucie Technologicznym w Charkowie. W roku 1902 za działalność w ruchu akademickim i przynależność do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) został usunięty z uczelni. W tym czasie wstąpił do armii rosyjskiej jako ochotnik wolontariusz 202 pułku piechoty. W następnym roku otrzymał swój pierwszy awans oficerski na chorążego 264 pułku piechoty, z którym wziął udział w wojnie rosyjsko-japońskiej w 1905 r. Po zakończeniu działań wojennych na Dalekim Wschodzie oddelegowany zastał do 41 pułku piechoty w Kijowie. Powierzono mu obowiązki dowódcy kompanii tego pułku. Wśród polskich żołnierzy prowadził akcję propagandową w kierunku odzyskania niepodległości, utrzymując jednoczenie kontakty konspiracyjne z działaczami PPS na terytorium Rosji.

W 1908 r. ponownie rozpoczął studia na Wydziale Technologicznym, tym razem w Petersburgu. W początkach XX wieku polska społeczność nad Newą liczyła około 65 tysięcy osób. Władysław Henszel w czasie wolnym od nauki angażował się w działalność organizacji społecznych na terenie polskiej kolonii. Z ramienia PPS prowadził zorganizowane działania propagandowe wśród polskich robotników z Fabryki Putiłowskiej oraz w kołach młodzieży akademickiej. W latach 1909-1910 został prezesem Polskiej Kuchni Studenckiej, finansowanej przez znanego bankiera i filantropa Hipolita Wawelberga. Siedziba tej organizacji nie tylko służyła celom gastronomicznym, lecz także pełniła funkcję klubu i czytelni dla wszystkich kształcących się w Petersburgu Polaków.

Po ukończeniu studiów, borykając się z problemami finansowymi inżynier Henszel wyjechał do Władywostoku. Do roku 1914 pełnił tam funkcję naczelnika Zarządu Hydrotechnicznego. W czasie wybuchu I wojny światowej został powołany i przydzielony do 1 Korpusu Turkiestańskiego, w którym objął stanowisko komendanta stacji kompanii radiotelegraficznej. W dniu 1 października 1916 r. W. Henszel awansował do stopnia podporucznika, a w 1917 r. od stycznia do września był dowódcą oddziału komunikacji wojennej przy sztabie Frontu Zachodniego. Do pierwszego stycznia 1918 r. pracował w Ministerstwie Spraw Wojskowych na stanowisku Naczelnika Oddziału do Spraw Przemysłu Wojennego. Równocześnie zaangażowany był w pracę sekcji żołnierskiej PPS w Mińsku.

W dniu 18 lutego 1918 r. Naczelnik Komunikacji Wojennych armii Frontu Zachodniego zwolnił go ze służby w armii rosyjskiej. Po nieudanych próbach przejścia linii frontu, do kraju powrócił dopiero w grudniu 1918 roku. Wówczas w trybie natychmiastowym został przydzielony do pracy w Ministerstwie Robót Publicznych, gdzie pełnił funkcję inspektora rzecznego w Krakowie, a następnie w Warszawie. W połowie kwietnia 1919 r. na polecenie Ministra Spraw Wewnętrznych Stanisława Wojciechowskiego i Naczelnika Wydziału Bezpieczeństwa Kazimierza Młodzianowskiego, został zaangażowany do prac w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, zajmując się organizacją struktur bezpieczeństwa w kraju.

W dniu 28 maja 1919 roku W. Henszel objął stanowisko komendanta jednostek Policji Komunalnej i Milicji Ludowej. W swoim pierwszym rozkazie z 17 czerwca 1919 r. pisał o konieczności poczynienia zarządzeń, które mają na celu zniesienie odrębnych formacji Policji. Jeszcze w tym samym miesiącu 30 czerwca, kolejny rozkaz komendanta informował o rozwiązaniu z dniem 1-go lipca b.r. organizacji Milicji Ludowej. Już wówczas swój rozkaz podpisał jako Główny Komendant Policji Państwowej. Wkrótce ustawą Sejmu II Rzeczypospolitej z 24 lipca 1919 r. oficjalnie powołano Policję Państwową, a jej pierwszym Komendantem Głównym został Władysław Henszel.

Nominacja ta, była dużym wyzwaniem, ponieważ proces przeprowadzenia unifikacji struktur policyjnych pozostałych po trzech zaborach był wysoce skomplikowany. W roku 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej, pomimo ogólnego chaosu i działań sabotażowych, prowadzonych przez organizacje dywersyjne, komendant potrafił utrzymać porządek i spokój na terenie całego kraju. Z kadry policyjnej zorganizował jeden pułk piechoty (213 p p) oraz szwadron kawalerii, który w czasie walk zdobył szereg odznaczeń bojowych. W rozkazie z dnia 24 grudnia 1920 r. skierował słowa uznania do powracających z frontu uwojskowionych oddziałów Policji:

Gdy nadeszła chwila próby, gdy społeczeństwo nasze odeprzeć miało najazd niedawnych ciemiężców, a świeżo odzyskaną wolność utwierdzić we krwi obywateli, gdy nieprzyjaciel otaczał już ojczystą stolicę i słabszych duchem trawiło straszliwe pytanie: czy pospieszą na obronę tłumnie i na czas synowie narodu „by gwałt odcisnąć gwałtem” …  w tym czasie próby – Wy poszliście w bój jedni z pierwszych (…)

Wracającym z pola chwały wyrażam Wam żołnierze-policjanci najżywsze słowa pochwały i uznania, a zarazem witam Was w dalszej służbie Rzeczypospolitej na chwałę i pożytek Państwa.

W. Henszel pełnił funkcję Komendanta Głównego Policji Państwowej do dnia 1 marca 1922 r. W rozkazie nr 156 opublikowano pożegnanie komendanta skierowane do jego współpracowników i funkcjonariuszy Policji Państwowej:

 (…) ustępując dziś z kierowniczego stanowiska naszej organizacji, spoglądam z dumą na sprężysty i harmonijnie zespolony korpus Policji Państwowej, mając to silne przeświadczenie, że cel, jaki sobie przy obejmowaniu stanowiska mego-wytknąłem został osiągnięty: młoda organizacja Policji Państwowej, przepojona zasadami nowoczesnego demokratycznego Państwa i bezpartyjnego poczucia obywatelskości - stróż prawa i opiekun współobywateli – zmierza szybkimi krokami w kierunku fachowego doskonalenia się i do zajęcia należnego jej w państwie i opinji społecznej stanowiska.

(…) życząc Wam z całego serca, po staropolsku - Szczęść Boże!

Działania komendanta często wzbudzały niezadowolenie i spotykały się z krytyką władz państwowych i społeczeństwa. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych argumentowało jego dymisję brakiem efektów szybkiej i poprawnej organizacji Policji Państwowej. Uroczyste pożegnanie W. Henszela odbyło się w sali malinowej Hotelu Bristol, a Minister Juliusz Dunikowski przesłał komendantowi wyrazy uznania i podziękowanie za jego pracę w polskiej służbie bezpieczeństwa:

Z chaosu, w jakim przed objęciem przez Pana stanowiska Komendanta Głównego znajdowała się polska służba bezpieczeństwa rozpadająca się na kilkanaście odrębnych formacji, została stworzona przy wybitnem Pańskiem współdziałaniu jedna spoista organizacja Policji Państwowej (…)  Należycie przez Pana zrozumiały pierwiastek obywatelski, który Pan wniósł do organizacji Policji Państwowej również pomógł Panu przełamać narosłe w społeczeństwie naszem przesądy i uprzedzenia do Policji.

Panu też danem było dokonać unifikacji służby bezpieczeństwa wszystkich trzech byłych zaborów (…) poczytuję sobie za miły obowiązek wyrazić Mu w imieniu Służby uznanie i podziękowanie za prace dokonane przez Pana na polu organizacji polskiej służby bezpieczeństwa.

Po zakończeniu współpracy z Ministerstwem, Henszel został przyjęty do Korpusu Oficerów Rezerwy Łączności. Jego nazwisko figuruje w Roczniku Oficerskim z 1924 r. z przydziałem do 1 pułku łączności w stopniu podporucznika.

Do pracy w administracji państwowej powrócił ponownie w kwietniu 1926 roku. Zajmował stanowisko starosty w następujących powiatach: Stołpce, Słonimie, Wejherowie, Nisku i Wilejce. Na terenach administrowanych powiatów W. Henszel pełnił szereg obowiązków w instytucjach społecznych i samorządowych. W Słonimie pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Domu Ludowego i prezesa Towarzystwa Szkół Ludowych PSL. Jako starosta słonimski figuruje w Roczniku PTK na liście członków Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego z 1928 r., oraz w zachowanym dokumencie z dnia 8 grudnia 1929 r., z uroczystości otwarcia Muzeum Krajoznawczego w Słonimie, którego osobiście dokonał Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki. W Wejherowie był naczelnikiem Zarządu Kasy Komunalnej, a w Gdyni członkiem Komitetu Budowy Drogi Nadmorskiej, jak również prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni Mleczarskiej. Piastował ponadto stanowisko prezesa oddziału Ligi Morskiej i Kolonialnej. W dniu 8 grudnia 1930 r. uczestniczył w uroczystych obchodach Dziesięciolecia Państwowej Morskiej Szkoły w Gdyni. Wygłosił wówczas gratulacyjne przemówienie w imieniu władz i ludności powiatu morskiego. Od roku 1934 zajmował urząd starosty w powiecie wilejskim. Pełniąc powierzone mu obowiązki w Wilejce, w dniu 31 grudnia 1938 r., dokonał odznaczenia srebrnym Krzyżem Zasługi Pana Feliksa Żyłko, wójta gminy Żodziszki.

Władysław Henszel był żonaty, jego jedyne dziecko - córka Maria, urodziła się 16 stycznia 1916 roku. W uznaniu zasług został odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta oraz Medalem 10-lecia Odzyskanej Niepodległości. Zaangażowanie w pracę dla dobra ojczyzny, zarówno w służbie bezpieczeństwa i administracji państwowej, stanowiło dla niego cel nadrzędny. Niestety, losy wojenne pierwszego Komendanta Policji Państwowej do chwili obecnej nie są znane. Utrzymuje się, że zmarł po 1939 roku.

Źródło: BEH-MP KGP, fot. NAC, AN

Wykaz źródeł i literatury.

1. Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Komenda Główna Policji Państwowej. Początek. Rozkaz nr 1-192. Sygn. 349/1.
2. Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga Pamiątkowa 1918-1928, red. Dąbrowski M., Kraków-Warszawa 1928
3. Filipow K. (red.), Komendanci Główni Policji Państwowej, [w:] Gajewski M. Władysław Henszel (1880-1939), Białystok 1997.
4. Orłowska-Rybicka G. Krajoznawstwo na kresach „Słonim- splecione losy”.
5. Gołębiewski G. Obrona Płocka przed wojskami bolszewickimi 18-19 sierpnia 1920 r., Płock 2015.
6. Gazeta Administracji i Policji Państwowej 1922, nr 13-15.
7. Gazeta Policji Państwowej 1919, R.1, nr 1
8. Żyłko P. Dziadek w polskim mundurze: Feliks Żyłko.     
9. Moskowskij PR. nr 18 i 20.
10. Tucholski Z. Polska kadra i studenci Instytutu Technologicznego w Petersburgu, 2017.
11. Morze. Organ Ligi Morskiej i Rzecznej 1930, R. 7, nr 12.       
12. Myśl Niepodległa 1921, nr 563, s. 484.