15 kwietnia 1925 r. Stanisława Filipina Paleolog została dowódcą kompanii szkolenia pierwszego, trzymiesięcznego kursu dla 30 policjantek
W celu przygotowania kandydatek do ciążących na nich obowiązków 15 kwietnia 1925 r. Komenda Główna Policji Państwowej zorganizowała trzymiesięczny kurs dla 30 przewidzianych do tej pełnienia tej służby policjantek. Dowódcą utworzonej z nich kompanii szkolnej została Stanisława Filipina Paleolog, która z powodu brakujących etatów oficerskich, zaczęła służbę w stopniu podoficerskim, a dokładnie starszego przodownika. Pierwszy policyjny stopień oficerski dostała dopiero dwa lata później, co jest o tyle warte przypomnienia, że Stanisława Paleolog opuściła wojsko jako oficer.
Filipina Stanisława PALEOLOG, urodziła się 4 maja 1892 r. w Rumnie pow. Rudki. Jej rodzicami byli Zygmunt August Demetraki-Paleolog i Zofia z Chorzelskich . Ojciec zarządzał folwarkami, a potem dzierżawił majątek we Wołkowie koło Lwowa. W 1914 r. z rodziną uciekła przed wojskami rosyjskimi do Wiednia . Tam Filipina S. Paleolog opiekowała się rannymi żołnierzami. za co władze austriackie przyznały jej krzyż zasługi, którego nigdy nie odebrała . W 1916 r. po zdobyciu Lwowa przez Austriaków wróciła z rodziną do Rumna. Ukończyła we Lwowie Akademię Handlową i w 1917 r. podjęła pracę w Dyrekcji Kolei, a następnie do jesieni 1918 r. w kancelarii departamentu rachunków Namiestnikostwa. Zaangażowała się w działalność Komitetu Obywatelskiego Polek. Prawdopodobnie wówczas wstąpiła też do Polskiej Organizacji Wojskowej.
Po próbie opanowania Lwowa przez Ukraińców w nocy z 31 października na 1 listopada 1918 r., została przez Komitet Obywatelski Polek skierowana do pracy w szpitalu, ale już następnego dnia została kurierką i wielokrotnie z narażeniem życia przekradała się przez linię frontu . Za zasługi podczas walk o Lwów została odznaczona Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Obrony Lwowa z Mieczami, Krzyżem Walecznych, Krzyżem Orląt, Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 i Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. Po wyparciu z miasta Ukraińców wstąpiła do Milicji Obywatelskiej Kobiet . Na przełomie lat 1918 i 1919 uczestniczyła w organizacji zbrojnej Ochotniczej Legi Kobiet (OLK). Jesienią 1919 r. awansowała do stopnia kaprala. W marcu 1920 r. wraz z dowództwem OLK została oddelegowana do Warszawy jako adiutantka ppłk Aleksandry Zagórskiej. Została kwatermistrzem OLK i referentem personalnym. Organizowała oddziały wartownicze OLK. Z jednym z nich trafiła w okolice Łukowa na front podczas walk z bolszewikami. W OLK dosłużyła się stopnia porucznika . W marcu 1922 r. legia została rozwiązana i Filipina S. Paleolog przez dwa lata była urzędniczką w należącej do Uniwersytetu Jagiellońskiego klinice św. Łazarza w Krakowie.
15 kwietnia 1925 r. została dowódcą kompanii szkolenia pierwszego, trzymiesięcznego kursu dla 30 policjantek. Po ukończeniu kursu Otrzymała stopień st. przodownika PP i została kierownikiem kobiecej Brygady Sanitarno-Obyczajową Urzędu Śledczego Stołecznej Komendy PP. Od tego czasu nazywano komendantką. Od 1935 r. kierowała nowoutworzonym Referat Policji Kobiecej w Centralnej Służbie Śledczej. Do niej też należało organizowanie szkoleń dla kandydatek do policji kobiecej oraz inspekcja poszczególnych jej komórek . Nadzorowała utworzoną w 1935 r. przez gen. J. K. Zamorskiego kobiecą policję mundurową . Poszukiwała też optymalnych rozwiązań w pracy policyjnej i utrzymywała kontakty z policjantkami z innych państw. Szczególnie bliskie, przyjacielskie stosunki łączyły ją z funkcjonariuszkami angielskimi. Kierowana przez nią policja kobieca cieszyła się uznaniem w całej Europie, a Palelog sama też pisała o zadaniach realizowanych przez swoje podkomendne i ich sukcesach. Zabiegała o prestiż i wizerunek medialny kierowanej przez siebie formacji. Prostytucja była dla niej przede wszystkim problem społecznym, a jej źródła widziała w niskim poziomie kultury i upadku moralności . W listopadzie 1938 r. reprezentowała polskie policjantki na paryskim kongresie poświęconym walce z handlem kobietami i wygłosiła referat poświęcony dorobkowi polskiej policji kobiecej i sprawie resocjalizacji prostytutek oraz dziewcząt zagrożonych demoralizacją . 1 stycznia 1928 r. awansowana ze st. przodownika na pierwszy stopień oficerski aspiranta, chociaż szkołę oficerską ukończyła dopiero w 1932 roku. Potem awansowała do stopnia komisarza.
We wrześniu 1939 r. wraz z Komendą Główną PP i funkcjonariuszkami z kompanii szkolnej była ewakuowana na Wołyń. Z częścią swych podkomendnych we Włodawie dołączyła do Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie gen. bryg. Franciszka Kleeberga i została jego łączniczką. Na przełomie września i października 1939 r. wróciła do stolicy i wstąpiła do Służby Zwycięstwa Polsce. Od listopada 1939 r. do czerwca 1943 r. służyła w kontrwywiadzie w Wydziale II KG ZWZ. W lipcu 1943 r. trafiła do komórki „Cieśla-Ryszard” zajmującej się organizowaniem i szkoleniem kobiecych grup wywiadowczo-dywersyjnych działających w opanowanych Niemców przez zakładach pracy. Organizowała Oddział Kobiecy Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, cywilnej formacji policyjnej podległej Delegatowi Rządu na Kraj. W czasie powstania warszawskiego została ranna podczas obróbki granatów w insurekcyjnej fabryce uzbrojenia. Po powrocie do zdrowia w Krakowie kontynuowała działalność niepodległościową. Ukrywała się przed UB, ale po pewnym czasie z powodu braku środków do życia, została kierownikiem administracyjnym Instytutu Higieny Psychicznej w Zagórzu-Dworze koło Warszawy. Podjęła studia na kierunku higiena psychiczna i została asystentką prof. Kazimierza Dąbrowskiego. W październiku 1945 r. w obawie przed aresztowaniem opuściła instytut, a w lipcu 1946 r. podjęła pracę nocnej dozorczyni w szpitalu dla dzieci chorych na gruźlicę kostną w Zakopanem. Obawiając się aresztowania 10 sierpnia 1946 r. nielegalnie opuściła kraj. 12 września została przyjęta do 2. Korpusu. 15 października 1946 r. dostała się do Anglii. W Londynie organizowała Zjednoczenie Polek na Emigracji i kierowała obozem dla Polek. Na emigracji napisała historię polskiej przedwojennej policji kobiecej, przetłumaczoną na język angielski przez Eileen Garlińską pt. The Women Police of Poland 1925 to 1939 . We wrześniu 1954 r. została członkiem Komisji Skarbu Narodowego. 11 października 1955 r. została ministrem bez teki w gabinecie Antoniego Pająka. Dwa dni później dostała wylewu i sparaliżowana trafiła do szpitala. Zmarła 3 grudnia 1968 r. w angielskim szpitalu w Penley, gdzie spędziła ostatnie 13 lat życia.
Tekst: dr hab. Bolesław Sprengel, prof. UMK
Fotografie NAC
Bibliografia:
Achmatowicz A., Polityka Rosji w kwestii polskiej w pierwszym roku Wielkiej Wojny 1914-1915, Warszawa 2003; Ganzel-Kowalewska A., Milicja Obywatelska Kobiet w latach 1918-1922 we Lwowie, „Przegląd Policyjny” 1992, nr 1(25); Garliński J., Świat mojej pamięci, Warszawa 1992; Gołdyn P., Pogarda dla zawodu, litość dla człowieka, Kalisz 2013; Klimecki M., Polsko-ukraińska wojna o Lwów i Galicję Wschodnią 1918-1919, Warszawa 2000; Kozolubski J., Wizyta angielskich policjantek w Polsce, „Na posterunku” 1935, nr 23; Mączyński C., Boje lwowskie, tom I-II, Warszawa 1921; Misiuk A., Policja Kobieca w II Rzeczypospolitej na tle międzynarodowym, „Przegląd Policyjny”, Szczytno 1992, nr 4(28); Missuna O., Wspomnienia z sali sądowej, Warszawa 1963; Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918. t. 3, Organizacja listopadowej obrony Lwowa. Ewidencja uczestników walk. Lista strat, oprac. E. Wawrzkowicz i J. Klimek, Warszawa 1994; Paczkowski A., Prasa polonijna w latach 1870-1939. Zarys problematyki, Warszawa 1977; Paleolog S., Służba kurierska, [w:] Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa 1929; Paleolog S., Trzy systemy zwalczania nierządu, [w:] „Na posterunku” 1935, nr 41; Piwońska H., Przysposobienie Wojskowe Kobiet – zadania i realizacja, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 8, pod red. Elżbiety Zawackiej, Toruń 1999; Sprengel B., Stanisława Filipina Paleolog – oficer Wojska Polskiego i Policji Państwowej, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 4, Toruń 2000; Sprengel B., Stanisława Paleolog – organizatorka polskiej policji kobiecej, „Przegląd Policyjny” Szczytno 2000, nr 3(59 – 4(60); Waniczkówna H., „Głos Polski” (Garść wspomnień z czasów obrony Lwowa), [w:] Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa 1929; Zagórska A., W przededniu Legii Ochotniczej, [w:] Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa 1929; Zastocka H., Historia Przysposobienia Wojskowego Kobiet, [w:] Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915-1918, Warszawa 1929.
