Zgładzona formacja ... tragiczny epilog Policji Województwa Śląskiego
3 września 1939 roku rozpoczął się katastrofalny w skutkach exodus funkcjonariuszy Policji Województwa Śląskiego. Przedwojenne województwo śląskie było jedynym w II Rzeczypospolitej, które cieszyło się autonomią. Jednym z jej przejawów była niezależna formacja porządkowa, wzorowana na Policji Państwowej – Policja Województwa Śląskiego. Jej trzon stanowili funkcjonariusze służący wcześniej w polskich formacjach policyjnych okresu powstań śląskich i plebiscytu oraz walk o niepodległość, takich jak: Milicja Górnośląska, Milicja Polska Księstwa Cieszyńskiego, Milicja Śląska, Policja Górnego Śląska oraz Żandarmeria Górnego Śląska.
Policję Województwa Śląskiego powołano do życia na mocy rozporządzenia wojewody śląskiego z dnia 17 czerwca 1922 r. Jako organ bezpieczeństwa i porządku publicznego podlegała władzom Śląska i była utrzymywana z zasobów Skarbu Śląskiego. Została ona podporządkowana wojewodzie oraz Sejmowi Śląskiemu i była całkowicie niezależna od Policji Państwowej, z własnym zawieszeniem prawnym, szkoleniem i zasadami naboru kandydatów do służby. Policja Województwa Śląskiego odgrywała ważną rolę w kraju nie tylko ze względu na wysoki poziom fachowy, dobre wyszkolenie, zdyscyplinowanie i stosunkowe wysokie, jak na ówczesne warunki całej Policji, przygotowanie ogólne, ale także ze względu na znaczenie gospodarcze Śląska w państwie polskim. Stan osobowy wojewódzkich sił policyjnych stanowił około 10 procent stanu osobowego wszystkich sił policyjnych w Rzeczypospolitej.
Przez siedemnaście lat śląscy policjanci chronili dobytek i bezpieczeństwo obywateli, zwalczając przestępczość pospolitą i działalność skrajnych ugrupowań politycznych. Strzegli granic i bezpieczeństwa państwa. W sierpniu 1939 r. jako pierwsi stanęli do walki z oddziałami Freikorpsu, staczając przeszło czterdzieści potyczek. Ewakuacja PWŚl. przebiegała w kilku etapach. I tak, 1 września 1939 r. ewakuowane zostało Zaolzie oraz powiaty południowe: Cieszyn, Bielsk, Pszczyna, Rybnik oraz powiat północny Lubliniec. Z kolei 2 września 1939 r. powiaty: Świętochłowice, Chorzów (miasta na prawach powiatu) i Katowice. W nocy z 2/3 września 1939 r. korpus PWŚl. wycofał się zgodnie z rozkazem z obszaru województwa. Ostatnim jakiego udał się ustalić funkcjonariuszem PWŚl. który ewakuował się z Katowic 4 września rano, był asp. Henryk Szwan z Kom. PWŚl. Katowice-Załęże, który wieczorem 3 września 1939 roku współdowodził oddziałem samoobrony powstańczej, walczącego z Freikorpsem na pograniczu miast - Katowic i Chorzowa w rejonie Bederowca oraz ulicy Chorzowskiej. Z wysokim prawdopodobieństwem dołączył on do 11 komp. fort. IV Baonu 73 PP WP dowodzonej przez kpt. WP Mariana Tułaka.
Po 17 września większość funkcjonariuszy znalazła się na terenach zajętych przez Sowietów. Zostali przez nich potraktowani wyjątkowo wrogo. Doszło wówczas do pierwszych egzekucji. Pozostali, razem z kolegami z Policji Państwowej, skierowani zostali do obozów odosobnienia. Tam po przesłuchaniach uznani zostali za grupę nienadającą się do reedukacji politycznej i decyzją Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików z 5 marca 1940 r. skazani na śmierć. Większość z nich rozstrzelanych zostało w Kalininie (obecnie Twer) i pogrzebanych w Miednoje wiosną 1940 r. Spoczywa tam 6311 policjantów. Aż 1231 z nich służyło w Policji Województwa Śląskiego, przy czym w tej liczbie 800, to weterani Powstań Śląskich z lat 1919-1920-1921.
4 września 1939 r. Niemcy prawie bez strat zajęli Katowice. I na przekór własnej propagandzie o niemieckości tego miasta rozpoczęli masowe represje. Szacuje się, że w krwawy poniedziałek Niemcy zamordowali w Katowicach około 150 osób, choć prawdziwej liczby ofiar zapewne nigdy nie uda się ustalić. Wielu z policjantów, którzy wpadli w ręce niemieckie, zwłaszcza tych, którzy brali udział w akcji powstańczo-plebiscytowej, o ile nie zostało zamordowanych od razu to trafiło do obozów koncentracyjnych. Szacuje się, że spośród przeszło 3 tys. śląskich policjantów 80 procent nie przeżyło wojny. Ci, którzy przeżyli, po wojnie byli szykanowani przez władze komunistyczne.
O tych tragicznych kartach historii Policji Województwa Śląskiego opowiada m.in. przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Katowicach oraz Muzeum w Tarnowskich Górach ekspozycja przedstawiająca dzieje Policji Województwa Śląskiego – jej genezę, kadry, zaszczytną służbę i tragiczny finał, a także pozasłużbowe aspekty życia funkcjonariuszy, m.in. działalność w stowarzyszeniach oraz klubach sportowych. Autorami wystawy są Zbigniew Gołasz (IPN Katowice oraz dr Krzysztof Gwóźdź (Muzeum w Tarnowskich Górach).
Źródło: artykuł na podstawie:
J. Mikitin i G. Grześkowiak, Policja Województwa Śląskiego 1922-1939,
R. Litwiński, Policja Województwa Śląskiego we wrześniu 1939 r. na podstawie raportu inspektora Józefa Żółtaszka,
M. Kania, Losy policjantów II RP w Polsce Ludowej,
IPN o. Katowice / Muzeum w Tarnowskich Górach, Zgładzona formacja. Policja Województwa Śląskiego 1922–1939.
Źródło: BEH-MP KGP/KM
Fotografie ze zbiorów: NAC, IPN, Muzeum Historii Katowic, Policyjna Izba Tradycji w Tarnowie.
