Żandarmeria Krajowa zalążkiem Policji Państwowej (1918–1922) cz. 5
Okręg Generalny Łódzki
Stosunkowo najpóźniej zaczęła się organizować żandarmeria Okręgu Generalnego Łódzkiego, bo dopiero 16 grudnia 1918 r. Tego dnia przybyli do Łodzi, z rozkazu Dowództwa Żandarmerii w Warszawie, por. Marceli Łączkowski[1] z trzema podoficerami (byłej żandarmerii Legionów) i trzema podoficerami żandarmerii austriackiej, jako zalążek. 17 grudnia Dowództwo OG przydzieliło jednego oficera i 19 żołnierzy. Dalsze uzupełnienie odbywało się drogą werbunku, który w pierwszych dniach dał około 30 szeregowych, zaś w końcu grudnia – 450 szeregowych. Dowódcą żandarmerii przy OG Łódź do 16 grudnia był por. Marceli Łączkowski, zaś od 28 stycznia 1919 r. rtm. Adolf Drwota[2]. Z posiadanego stanu utworzono powiatowe dowództwa żandarmerii w Łodzi, Łowiczu, Kaliszu, Włocławku i Kole pod dowództwem starszych wachmistrzów, a także posterunki w Żyrardowie i Łodzi. Pododdziały te miały za zadanie zamknięcie granicy niemieckiej, poszukiwanie broni i rozbrajanie ludności, zabezpieczenie mienia pozostawionego przez okupanta, zabezpieczenie obiektów użyteczności publicznej i obiektów państwowych. W miarę wzrostu liczby żandarmów dowództwo tworzyło nowe posterunki i rozszerzało swoją działalność. Stan bezpieczeństwa publicznego, względy dyscypliny wojskowej oraz konieczność przeciwdziałania dezercji spowodowały, że dowództwo podjęło decyzję zorganizowania służby bezpieczeństwa na kolei w postaci oddziału kontrolnego kolejowego. 21 grudnia przy dowództwie utworzono oddział śledczy, który dzielił się na właściwy oddział śledczy z centralą inwigilacji oraz oddział informacyjny posiadający personel wywiadowczy.
22 stycznia 1919 r. utworzono powiatowe dowództwa żandarmerii w Skierniewicach, Łasku i Kutnie. Powiatowe dowództwa i posterunki zaopatrywano przeważnie w żywność w naturze. Uzbrojenie było bardzo różnorodne, broń – głównie niemiecka. Dużą wagę dowództwo przykładało do szkolenia fachowego podoficerów. Początkowo szkolono ich w plutonach, dość niesystematycznie. Dopiero 1 stycznia rozpoczął się pierwszy kurs, który obejmował w sposób systematyczny nauczanie zasadniczych przepisów wojskowych oraz instrukcji żandarmerii Legionów. Szkolenie prowadzili oficerowie oddziału pod osobistym kierownictwem dowódcy oddziału. W terenie do końca marca 1919 r., tj. w okresie istnienia dowództwa jako żandarmerii krajowej, odbyły się trzy kursy, które ukończyło 112 szeregowych.
Z przedstawionego wyżej szkicu organizacyjnego żandarmerii czterech Okręgów Generalnych (Kongresówki) wyłania się obraz rozwoju organizacyjnego i działalności żandarmerii jako korpusu powszechnego bezpieczeństwa publicznego. Formację organizowali oficerowie Legionów i byłej armii austriackiej. Dzięki nim służba bezpieczeństwa stanęła od razu na wysokim poziomie, ponieważ byli dobrze przygotowani do tej pracy. Tereny położone na wschód od okręgu warszawskiego i lubelskiego, jako objęte wojną, zostały oddane pod kompetencje tworzącej się z początkiem 1919 r. Żandarmerii Polowej. Tereny leżące na zachód i północ były jeszcze w posiadaniu Niemiec, na południu zaś, w Małopolsce, tworzyła się żandarmeria w odrębnych, miejscowych warunkach i do jej historii przejdziemy obecnie.
Cdn.
Źródło: Policja997/JS
Bibliografia
Centralne Archiwum Wojskowe:
CAW, I.375.1.45,
CAW, I.375.2.34,
CAW, I.375.12.1.
Chodkiewicz K., Historia żandarmerii WP (maszynopis).
Opracowania publikowane
Dworzecki J., Zarys działalności formacji policyjnych na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918–1922, KW Policji w Katowicach.
Jarno W., Okręg Generalny WP nr III Kielce w latach 1918–1921, Łódź 2003.
Kempa W., Liczebność Wojsk Powstańczych. III Powstanie Śląskie – stan osobowy,
Internet www.historycy.org/index.php?showtopic=60239&st=0.
Kołos K., Ostrowski R., 7 Dywizjon żandarmerii w Poznaniu, COS SG Koszalin.
Kutta J., Policja w Polsce Odrodzonej. Wielkopolska i Pomorze 1918–1922, Bydgoszcz 1994.
Misiuk A., Policja Państwowa 1919–1939, Warszawa 1996.
Maciąg-Majka B., Policja Polityczna w województwie krakowskim w latach 1919–1926, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2012, nr 6, s. 171–187.
Marszałek P.K., Geneza i organizacja polskich formacji policyjnych w Wielkopolsce (1918–1920), w: „Studia Lubuskie” 2007, z. 3.
Ratajczyk G., Żandarmeria WP II RP, Toruń 2004.
Skrzypek M., Policyjne instytucje Śląska Cieszyńskiego 1918–1922, Skoczów 2002.
Sprengel B., Policja Państwowa w Toruniu (1920–1939), Toruń 1999.
Suliński J., Żandarmeria Wojskowa w latach 1918–1947, Warszawa 1995.
Suliński J., Żandarmeria – organ bezpieczeństwa armii w latach 1918–1945, Warszawa 2003.
Suliński J., Chrzanowski W., Rozwój żandarmerii polowej na ziemiach polskich w latach 1918–1945, Warszawa 2012.
Ślipiec J., Drogi niepodległości – Polska i Ukraina 1918–1921, Warszawa 1999.
Woszczyński B., Ministerstwo Spraw Wojskowych 1918–1921, Warszawa 1972.
Summary
zdj. archiwum autora
[1] Po zaledwie 43 dniach pobytu w Łodzi (16.12.18–28.01.19) bardzo szybko i fachowo zorganizował dowództwo i 7 posterunków, pochodził z Warszawy, CAW, 4 Dywizjon, i.375.4.111, Historia dywizjonu, k.27; W. Jarno, Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918–1939, Łódź 2001.
[2] Rtm. Adolf Drwota urodził się 26.01.1880 r. w m. Chobot, niedaleko Bochni. W 1902 r. rozpoczął służbę wojskową w 13 pp. W 1911 r. rozpoczął służbę w 15 pułku ułanów (puł) jako dowódca plutonu. Po ogłoszeniu mobilizacji w sierpniu 1914 r. – jako hipolog – wszedł w skład odbioru koni. 1.09.1918 r. został przeniesiony do 8 puł. We wrześniu 1919 r. przeniesiony do rezerwy. W 1924 r. wrócił do służby w wojsku jako dowódca 10 dywizjonu taborowego. 30.04.1927 r. został przeniesiony do rezerwy. Zmarł 1 stycznia 1936 r. na atak serca, mając zaledwie 55 lat, CAW, Akta personalne mjr. Drwoty, 2311, przebieg służby; R. Ignaczak, 4 Dywizjon żandarmerii w Łodzi w latach 1919–1939, Łódź 2002.
