Żandarmeria Krajowa zalążkiem Policji Państwowej (1918–1922) cz. 7 - Aktualności - Historia i Tradycja

Wschodnia Małopolska

Listopad 1918 r. rzucił wschodnią Małopolskę w wir nowej wojny. Lwowskie Orlęta pierwsze zaczęły walkę z najeźdźcą. W rękach Polaków znajdował się wąski pas ziemi nad Sanem i okręg Lwowa z linią kolejową Lwów–Przemyśl. Na początku października 1918 r. przy wojskowej Komendzie Obrony Lwowa został stworzony przez mjr. Wiktora Hoszowskiego[1], oficera żandarmerii austriackiej, pierwszy oddział żandarmerii pod nazwą Żandarmeria Obrony Lwowa. Na początku grudnia 1918 r. żandarmeria Galicji Wschodniej stworzyła jednolitą organizację terenową na czele z Dowództwem Żandarmerii na Galicję Wschodnią we Lwowie[2]. Dowództwo to podlegało komendzie armii Wschód i miało pod swoimi rozkazami (mjr Hoszowski – dowódca, rtm. Berger-Wizimirski – adiutant) sieć posterunków żandarmerii w miejscowościach zajętych przez Polaków. Dowództwo to było niezależne od Dowództwa Żandarmerii WP w Warszawie i od Dowództwa Żandarmerii OG w Krakowie. Dopiero w połowie 1919 r., po zwycięstwie nad Ukraińcami i stworzeniu normalnych warunków (wydzieleniu ze swego stanu Żandarmerii Polowej) zostało podporządkowane Wydziałowi Żandarmerii w Warszawie jako Dowództwo Żandarmerii przy OG Lwów (szóste). Na tym terenie Żandarmeria Krajowa przetrwała jako korpus służby bezpieczeństwa do końca listopada 1919 r. 12 listopada ukazało się rozporządzenie wykonawcze dotyczące wcielenia Żandarmerii Krajowej do korpusu Policji Państwowej. Ostatecznie ustalono, że Żandarmeria Krajowa zostanie przyjęta na etat MSWewn. z dniem 1 grudnia 1919 r. Stanowisko komendanta Policji Państwowej na Małopolskę zostało 15 listopada obsadzone przez Wiktora Hoszowskiego.

Na koniec przytaczam w pisowni oryginalnej rozporządzenie ministra spraw wojskowych i ministra spraw wewnętrznych, ponieważ wyjaśnia ono szczegółowo kwestie przechodzenia na obszarze Galicji Żandarmerii Krajowej i policji wojskowej w podporządkowanie Policji Państwowej.

ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE

Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie wcielenia żandarmerji krajowej i policji wojskowej na obszarze byłej Galicji do Policji Państwowej na zasadzie art. 3-go Przep. Przejściowych do Ustawy o Policji Państwowej z dnia 24-go lipca 1919 r. (Dz. Praw Nr 61, pozycja 363).

§ 1. Z dniem 1 grudnia 1919 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przyjmuje na swój etat i podzwierzchni nadzór Ministra Spraw Wewnętrznych:

a. podoficerów, szeregowców i funkcjonarjuszy służby pomocniczej(woźnice, woźni, litografi, stróżeitp.), wchodzących w skład galicyjskiej żandarmerji krajowej, z wyjątkiem tych, którzy w chwili wydania niniejszego rozporządzenia pełnią służbę na terenie etapowym i operacyjnym;

b. funkcjonariuszy galicyjskiej policji wojskowej;

c. z pośród oficerów galicyjskiej żandarmerji krajowej i policji wojskowej tylko tych, którzy wnieśli, względnie wniosą w drodze służbowej do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych pisemne podanie o przyjęcie ich i zostaną przyjęci na służbę przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

Powyższe nie ma zastosowania do tych, którzy zostaną wydzieleni do żandarmerji wojskowej. Wydzielenia tego dokona Ministerstwo Spraw Wojskowych w porozumieniu z Generalnym Delegatem Rządu dla Galicji.

§ 2. Utworzona w ten sposób na obszarze b. Galicji policja państwowa będzie organizowana nadal zgodnie z zasadami Ustawy o Policji Państwowej, tj. zachowując tymczasowo przepisy i instrukcje służbowe, obowiązujące żandarmerję krajową i policję wojskową, o ile te nie są sprzeczne z niniejszym rozporządzeniem, z wyłączeniem jednak wszelkich tych praw i przywilejów, jakie przysługują osobom wojskowym, względnie wojskowym wartom.

Do funkcjonarjuszy tej policji mają zastosowanie ogólne przepisy dyscyplinarne, wydane dla policji państwowej, zaś pod względem odpowiedzialności sądowej podlegają oni sądownictwu karnemu dla osób cywilnych. W miastach, posiadających własne statuty, istniejące Dyrekcje Policji, włącznie z podległymi im służbowo urzędami śledczymi, pozostają nadal bez zmiany.

§ 3. Policja ta pełni służbę bezpieczeństwa tylko względem osób cywilnych. Ingerencję zaś jej w stosunku do osób wojskowych określa rozporządzenie M. S. Wojsk. i M. S.Wewn. z dnia 8 sierpnia 1919 r. o trybie postępowania funkcjonarjuszów policji przy wykonywaniu czynności służbowych w stosunku do osób wojskowych (Dz. Urz. Min. Spr. Wew. Nr 45, poz. 645 i Dzien. Rozk. Wojsk. Nr 86, poz. 3004).

§ 4. Na czele policji państwowej na obszarze b. Galicji stoi mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych na wniosek Generalnego Delegata Rządu dla Galicji „Komendant Policji Państwowej dla b. Galicji”, jako pomocnik Komendanta Głównego Policji Państwowej. Policja ta składa się z wyższych i niższych funkcjonarjuszów, których stopnie służbowe określone są w art. 10 Ustawy z dnia 24 Lipca 1919 r. O Policji Państwowej

Przyjęci na etat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oficerowie galicyjskiej żandarmerji krajowej i policji wojskowej otrzymują stopnie służbowe wyższych funkcjonarjuszów policji państwowej, zaś podoficerowie i szeregowcy, oraz funkcjonarjusze policji wojskowej - stopnie służbowe niższych funkcjonarjuszy, a mianowicie: szeregowiec (żołnierz, starszy żołnierz i żandarm) – posterunkowego lub starszego posterunkowego, starszy żandarm i wachmistrz – przodownika, starszy wachmistrz i wachmistrz powiatowy (sztabowy) -starszego przodownika. Wachmistrze powiatowi (sztabowi) żandarmerji krajowej mogą jednak otrzymać stopień służbowy wyższego funkcjonarjusza, jeżeli posiadają specjalną rutynę i specjalne wiadomości fachowe w zakresie służby bezpieczeństwa publicznego.

§ 5. Komendant Policji Państwowej dla b. Galicji w zakresie służby bezpieczeństwa i czynności wykonawczych władz państwowych podlega Gen. Delegatowi Rządu dla Galicji, zaś w zakresie organizacji, administracji, zaopatrzenia, uzupełnienia i wyszkolenia – podlega bezpośrednio Głównemu Komendantowi Policji Państwowej.

§ 6. Wypłaty wszystkich poborów za miesiąc grudzień 1919 r. osobom, przyjętym na etat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych a wymienionym w § l niniejszego rozporządzenia, będą dokonane według norm dotychczasowych przez te urzędy, względnie kasy, które im dotychczas wypłaty te uskuteczniały. Wypłaty te nastąpią jednak na rachunek Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Ewentualną różnicę poborów za miesiąc grudzień wypłaci im Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przy wypłacie styczniowej.

§ 7. Oficerowie galicyjskiej żandarmerji krajowej i policji wojskowej, przyjęci do policji państwowej na obszarze b. Galicji, zostają przeniesieni do rezerwy i przy ustalaniu listy starszeństwa będą traktowani na równi z innymi oficerami. Po upływie czterech lat służby w policji państwowej mogą być przyjęci z powrotem do służby czynnej w Wojsku Polskiem.

§ 8. Koszary, będące w posiadaniu galicyjskiej żandarmerji krajowej i policji wojskowej, przechodzą z dniem 1 grudnia 1919 r. w posiadanie policji państwowej na obszarze b. Galicji, o ile nie znajdują się w budynkach, stanowiących własność skarbu wojskowego. Z objęciem koszar w posiadanie przez policję państwową na obszarze b. Galicji Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przejmuje wszelkie związane z tem, posiadaniem zobowiązania. Żywy i martwy inwentarz b. galicyjskiej żandarmerji krajowej i policji wojskowej przechodzi w posiadanie policji państwowej b. Galicji, za rozrachunkiem między ministerialnym, z wyłączeniem części, potrzebnej dla organów, przejętych przez żandarmerję wojskową; część ta będzie określona w porozumieniu z Gen. Delegatem. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przejmuje natychmiast troskę o zaopatrzenie ekwipunkowe żandarmerji krajowej.

§ 9. Ministerstwo Spraw Wojskowych zobowiązuje się dostarczać do dnia 1 lutego 1920 r. wszystkim funkcjonarjuszom policji państwowej na obszarze b. Galicji ze składów żywnościowych wojskowych produktów spożywczych po cenach wyznaczonych dla wojska i według norm, przewidzianych dla wojska.

Warszawa, 12 listopada 1919 r.

Minister Spraw Wewnętrznych: S. Wojciechowski

za Ministra Spraw Wojskowych: Sosnkowski

Cdn.

Źródło: Policja 997/JS

Bibliografia

Centralne Archiwum Wojskowe:

CAW, I.375.1.45,

CAW, I.375.2.34,

CAW, I.375.12.1.

Chodkiewicz K., Historia żandarmerii WP (maszynopis).

Opracowania publikowane

Dworzecki J., Zarys działalności formacji policyjnych na Śląsku Cieszyńskim w latach 1918–1922, KW Policji w Katowicach.

Jarno W., Okręg Generalny WP nr III Kielce w latach 1918–1921, Łódź 2003.

Kempa W., Liczebność Wojsk Powstańczych. III Powstanie Śląskie – stan osobowy,

Internet www.historycy.org/index.php?showtopic=60239&st=0.

Kołos K., Ostrowski R., 7 Dywizjon żandarmerii w Poznaniu, COS SG Koszalin.

Kutta J., Policja w Polsce Odrodzonej. Wielkopolska i Pomorze 1918–1922, Bydgoszcz 1994.

Misiuk A., Policja Państwowa 1919–1939, Warszawa 1996.

Maciąg-Majka B., Policja Polityczna w województwie krakowskim w latach 1919–1926, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego” 2012, nr 6, s. 171–187.

Marszałek P.K., Geneza i organizacja polskich formacji policyjnych w Wielkopolsce (1918–1920), w: „Studia Lubuskie” 2007, z. 3.

Ratajczyk G., Żandarmeria WP II RP, Toruń 2004.

Skrzypek M., Policyjne instytucje Śląska Cieszyńskiego 1918–1922, Skoczów 2002.

Sprengel B., Policja Państwowa w Toruniu (1920–1939), Toruń 1999.

Suliński J., Żandarmeria Wojskowa w latach 1918–1947, Warszawa 1995.

Suliński J., Żandarmeria – organ bezpieczeństwa armii w latach 1918–1945, Warszawa 2003.

Suliński J., Chrzanowski W., Rozwój żandarmerii polowej na ziemiach polskich w latach 1918–1945, Warszawa 2012.

Ślipiec J., Drogi niepodległości – Polska i Ukraina 1918–1921, Warszawa 1999.

Woszczyński B., Ministerstwo Spraw Wojskowych 1918–1921, Warszawa 1972.

Summary