96 lat temu rozpoczął się pierwszy trzymiesięczny kurs dla 30 policjantek - Aktualności - Historia i Tradycja

Pierwsza policja kobieca powstała w Stanach Zjednoczonych jeszcze w 1880 roku, potem kobiety w policji pojawiły się w Anglii, Niemczech, Holandii. W 1923 roku Liga Narodów zaapelowała do państwa członkowskich, żeby stworzyły struktury kobiece w policji, przede wszystkim do walki z handlem żywym towarem, czyli handlem kobietami i dziećmi. Tak na świecie, w Europie, jak i w Polsce dwudziestolecie międzywojenne było czasem wielkich przemian obyczajowych i społecznych. Pojawienie się kobiet w policji było z jednej strony efektem rozszerzania obszarów aktywności kobiet, w tym aktywności zawodowej, a z drugiej strony było konieczne, gdyż policja musiała się zmieniać. Pojawiły się nowe przestępstwa, które występowały masowo: sutenerstwo, nierząd, problemy z młodzieżą, problemy wychowawcze, rodzinne, przestępstwa wobec kobiet. Z tymi przestępstwami policja w męskim wydaniu do końca sobie nie radziła, dlatego trzeba było sięgnąć po żeńskie służby.

Początkowo tworzenie tej służby w Policji Państwowej szło mozolnie. Dopiero w 1923 roku pojawiły się przepisy wykonawcze. Minister Spraw Wewnętrznych Cyryl Ratajski już 26 lutego 1925 roku polecił utworzyć Policję Kobiecą, a kilka tygodni później 15 kwietnia 1925 roku w Komendzie Głównej Policji Państwowej w Warszawie rozpoczął się kurs specjalny dla policjantek. Przeszkolono wówczas 30 kobiet, głównie pod kątem walki z nierządem, sutenerstwem, handlem żywym towarem. Dowódcą kompanii szkolenia pierwszego kursu, a potem struktur kobiecych w Policji Państwowej, została Stanisława Filipina Paleolog, która po jego ukończeniu otrzymała stopień st. przodownika PP i została kierownikiem kobiecej Brygady Sanitarno-Obyczajową Urzędu Śledczego Stołecznej Komendy PP. Od tego czasu nie tylko jej podkomendne, ale także prasa nazywała ją komendantką. Od 1935 r. kierowała nowoutworzonym Referat Policji Kobiecej w Centralnej Służbie Śledczej. Do niej też należało organizowanie szkoleń dla kandydatek do policji kobiecej oraz inspekcja poszczególnych jej komórek . Nadzorowała utworzoną w 1935 r. przez gen. J. K. Zamorskiego kobiecą policję mundurową . Poszukiwała też optymalnych rozwiązań w pracy policyjnej i utrzymywała kontakty z policjantkami z innych państw. Szczególnie bliskie, przyjacielskie stosunki łączyły ją z funkcjonariuszkami angielskimi. Kierowana przez nią policja kobieca cieszyła się uznaniem w całej Europie, a Palelog sama też pisała o zadaniach realizowanych przez swoje podkomendne i ich sukcesach. Zabiegała o prestiż i wizerunek medialny kierowanej przez siebie formacji. Prostytucja była dla niej przede wszystkim problem społecznym, a jej źródła widziała w niskim poziomie kultury i upadku moralności . W listopadzie 1938 r. reprezentowała polskie policjantki na paryskim kongresie poświęconym walce z handlem kobietami i wygłosiła referat poświęcony dorobkowi polskiej policji kobiecej i sprawie resocjalizacji prostytutek oraz dziewcząt zagrożonych demoralizacją . 1 stycznia 1928 r. awansowana ze st. przodownika na pierwszy stopień oficerski aspiranta, chociaż szkołę oficerską ukończyła dopiero w 1932 roku. Potem awansowała do stopnia komisarza.

Wracając do pierwszego kursu szkoleniowego dla policjantek należy wskazać, iż panie które ten kurs ukończyły zostały skierowane na posterunki – głównie w Warszawie i Łodzi. Początkowo nie w pełni wykorzystano ich potencjał, ale mimo tego Policja Kobieca nie tylko zaczęła formalnie funkcjonować, ale też zaczęła się rozwijać. W miejscu dotychczasowej policji obyczajowej powstała VI Brygada Urzędu Śledczego Miasta Warszawy gdzie służbę zaczęły pełnić policjantki odpowiednio wyszkolone do pracy. Brygada nie była liczna – w służbie kryminalnej było jedynie 18 policjantek.

Służba żeńska zdecydowanie różniła się od męskiej, policjantki nie wykonywały tych samych obowiązków, co ich koledzy. Kobiety wchodziły w środowiska sutenerów, domów publicznych, domów schadzek. Zajmowały się także pracą wychowawczą, gdyż uważano, że policjantka lepiej dotrze do młodzieży, dzieci, lepiej rozumie problemy społeczne kobiet. Rzadko spotykało się na początku policjantki w mundurach, dopiero potem kierownictwo stwierdziło, że bardziej wychowawczo jest, jeśli do młodzieży przemawia umundurowana funkcjonariuszka. Również opinia publiczna bardzo krytycznie, nieufnie podchodziła do żeńskiej policji. Policjantki były narażone na drwiny, szykany, utrudniano im pracę. Radziły sobie nie zwracając na to uwagi, konsekwentnie angażując się w pracę.

Same kryteria przyjęcia kobiet do służby policyjnej były dość ostre. Policjantką mogła zostać panna albo bezdzietna wdowa w wieku od 25 do 45 lat. Kandydatka musiała mieć nienaganną opinię, konieczna była też opinia jednej z organizacji kobiecych. W momencie zamążpójścia musiała odejść ze służby. Zapotrzebowanie na policjantki z roku na rok stawało się coraz większe, a wskutek kryzysu gospodarczego i zmniejszenia się stanu etatowego policja przechodziła problemy kadrowe. Kolejne kursy zorganizowano w 1927 i 1929 roku. Cały czas kierownictwo policji podchodziło do kobiecej służby sceptycznie i nie potrafiło sobie poradzić z potencjałem kilkudziesięciu policjantek.

Dopiero w 1935 roku za kwestię kobiet w Policji Państwowej zabrano się w sposób przemyślany. Z uwagi na stale rosnące potrzeby przystąpiono do poszerzenia kadr policji kobiecej i w dniu 26 marca 1935 r. minister spraw wewnętrznych wydał rozporządzenie w sprawie kursu specjalnego dla szeregowych - kobiet Policji Państwowej, w którym zarządził utworzenie przy Szkole dla Oficerów w Warszawie kursu dla kobiet. Rozpoczął się on w dniu 3 kwietnia 1935 r. i udział w nim wzięło 65 słuchaczek (50 nowoprzyjętych i 15 pozostających w służbie). Kurs trwał 3 i pół miesiąca, a po jego zakończeniu absolwentki, jeszcze przed otrzymaniem właściwego przydziału służbowego, odbyły 4-tygodniową praktykę w Urzędzie Śledczym m.st. Warszawy. Różnego rodzaju braki we wcześniejszym szkoleniu, jakie wykazała dziesięcioletnia praktyka, a także wzrost liczby obowiązków i poszerzenie sfery działań policji kobiecej, spowodowały, że program szkolenia był systematycznie wzbogacany o nowe zagadnienia, a czas trwania kursu się wydłużał. Absolwentki tegoż kursu były pierwszymi, które rozpoczęły służbę w mundurach. Przepisy mundurowe zostały zawarte w rozkazie Komendanta Głównego Policji Państwowej nr 668 z dn. 20 lipca 1935 r. Kolejne kursy utworzono w dniu 15 października 1936 r. i w dniu 2 lutego 1938 r. Były to 5-cio miesięczne kursy, na które powołano po 50 policjantek. Kurs w 1938 r. poprzedzony był dwumiesięczną wstępną praktyką w Warszawie, Łodzi i Lwowie i na jego zakończenie policjantki skierowano na dalsze dwumiesięczne przeszkolenie praktyczne. Dopiero od tego momentu można mówić o faktycznym zafunkcjonowaniu policji kobiecej, wówczas stworzono prawdziwe struktury.

O osiągnięciach i rozwiązaniach organizacyjnych polskiej policji kobiecej mówiono w środowiskach policyjnych nie tylko w Europie. Praca polskich policjantek wiele razy była bardzo wysoko oceniana zarówno w kraju, jak i zagranicą, co niejednokrotnie znajdowało wyraz na łamach prasy. Z tego też względu w 1935 r. do Polski przyjechały z wizytą angielskie policjantki z komendantką Maty Sophie Allen na czele. Zapoznały się one z programem szkolenia policjantek, zakresem pracy, jak i praktyczną ich działalnością . Po zakończonej wizytacji wyraziły wiele pochwał i oświadczyły władzom policyjnym i prasie, że polska policja kobieca jest najlepsza na świecie. Temat policji kobiecej był również szeroko omawiany na X Międzynarodowym Kongresie Zwalczania Handlu Kobietami i Dziećmi , który odbył się w listopadzie 1937 r. Polskę na tym kongresie reprezentował mecenas Grzegorzewski i kom. Paleolog. Wypowiedź polskiego przedstawiciela na temat roli i zadań polskiej policji kobiecej została bardzo entuzjastycznie przyjęta przez pozostałych uczestników, a delegatka brytyjska oznajmiła, że policja kobieca w Polsce osiągnęła najlepsze wyniki i Anglia niejednokrotnie korzysta z jej wzorów. Ponadto komendanci policji w Nowym Jorku i Londynie w 1937 r. zwrócili się do naczelnika Centrali Służby Śledczej o dane na temat organizacji i doświadczeń policji kobiecej w Polsce.

Organizacja i zakres działalności polskiej policji kobiecej często odbiegał od modelu stosowanego w innych państwach, jednak wielokrotnie uznawany był jako wzorzec godny naśladowania. Do jej sukcesu niewątpliwie przyczyniło się zaangażowanie i wysiłek wniesiony zarówno przez kierownictwo policji, jak i same policjantki. Ich determinacja i konsekwencja w działaniu sprawiły, że z każdym rokiem formacja była bardziej skuteczna i wyspecjalizowana do pełnienia zadań, które od początku powstania jej powierzono

BEH-MP KGP

Bibliografia:

Ganzel-Kowalewska A., Milicja Obywatelska Kobiet w latach 1918-1922 we Lwowie, „Przegląd Policyjny” 1992, nr 1(25);
Garliński J., Świat mojej pamięci, Warszawa 1992;
Gołdyn P., Pogarda dla zawodu, litość dla człowieka, Kalisz 2013;
Kozolubski J., Wizyta angielskich policjantek w Polsce, „Na posterunku” 1935, nr 23;
Misiuk A., Policja Kobieca w II Rzeczypospolitej na tle międzynarodowym, „Przegląd Policyjny”, Szczytno 1992, nr 4(28);
Paleolog S., Trzy systemy zwalczania nierządu, [w:] „Na posterunku” 1935, nr 41;
Pawlak D., Powstanie, organizacja i działalność Policji Kobiecej w Polsce, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska”, nr 19, 2006;
Sprengel B., Stanisława Filipina Paleolog – oficer Wojska Polskiego i Policji Państwowej, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej, cz. 4, Toruń 2000;
Sprengel B., Stanisława Paleolog – organizatorka polskiej policji kobiecej, „Przegląd Policyjny” Szczytno 2000, nr 3(59 – 4(60);

Fotografie NAC