Wyjątkowa osoba w dziejach polskich organizacji bezpieczeństwa - Aktualności - Historia i Tradycja

Wiktor Zygmunt Sas Hoszowski urodził się 20 kwietnia 1873 r. w Łysej Górze, powiat Skałat w Galicji Wschodniej, w rodzinie ziemiańskiej Stanisława i Michaliny z domu Posuchowska. Jego dziadek walczył w powstaniu listopadowym (1831 r.), natomiast ojciec był uczestnikiem powstania styczniowego (1863 r.)[1]. Początkowo kształcił się w Skale, gdzie ukończył szkołę ludową, a następnie w 1891 r. gimnazjum w Tarnopolu. W latach 1891-1893 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Podczas nauki w gimnazjum i w okresie studiów był organizatorem i czynnym członkiem tajnych organizacji młodzieży niepodległościowej, których celem było rozbudzenie, utrzymanie i pogłębienie ducha narodowego oraz wiary w odzyskanie przez Polskę niepodległości[2]. Po dwóch latach studiów przerwał je i zaciągnął się jako ochotnik do armii austriackiej. Służył w niej od 1 października 1893 r. do 31 października 1918 r. przez ponad 25 lat[3]. Przyjęty jako jednoroczny ochotnik, 22 grudnia 1894 r. został awansowany na kadeta, rok później 24 grudnia 1895 r. – podporucznika, następnie 1 listopada 1904 r. – porucznika, sześć lat później 1 listopada 1910 r. – rotmistrza, wreszcie 1 lutego 1917 r. - majora[4].

Początkowo służbę odbywał w 15 Pułku Piechoty. W okresie od 24 grudnia 1894 r. do 14 kwietnia 1900 r. pełnił funkcję komendanta plutonu oraz instruktora w szkole ćwiczeń dla podoficerów, jednorocznych ochotników i w szkole prowadzenia patroli przy 15 Pułku Piechoty[5]. W kwietniu 1900 r. został skierowany do jednostki Żandarmerii Krajowej stacjonującej w Czechach, i na Morawach w której przebywał do 1 maja 1901 r. Na własne żądanie został następnie przeniesiony do Galicji. W kolejnych latach, już jako zawodowy oficer Żandarmerii Krajowej pełnił tu służbę będąc komendantem oddziału, zastępcą oficera sztabowego i funkcjonariuszem prokuratury wojskowej w sprawach żandarmerii krajowej[6]. Przez cały okres służby wojskowej  zdobywał i pogłębiał swoją wiedzę. Ukończył m.in. szkołę oficerską, szkołę wywiadowczą, dwie szkoły jazdy konnej, kurs żandarmerii polowej konnej oraz kurs dla funkcjonariuszy prokuratury wojskowej. Dzięki służbie w austriackim wojsku biegle władał w mowie i piśmie językiem niemieckim, nauczył się także języka ruskiego[7].

Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu i wrześniu 1914 r. dowodził oddziałem bojowym austriackiej żandarmerii granicznej w okolicach Podwołczyska, Stojanowa, Szczucina i Łopatyn. Od listopada 1914 do 20 stycznia 1915 r. odpowiadał za kordon bojowy za frontem w rejonie Gorlice – Nowy Sącz. Na początku 1915 r. przeniesiony został do wojskowej służby wywiadowczej, gdzie realizował zadania w sztabie 3. Armii operującej na terenie Karpat, a następnie w sztabie 1. Armii działającej na obszarze byłego Kongresówki. Ostatecznie 24 czerwca 1915 r. przydzielono go do służby w Naczelnym Dowództwie Miasta Lwowa[8]. Tu podczas swojej służby w wielu przypadkach ratował od więzienia i kary śmierci zaangażowanych w walkę niepodległościową Polaków, usuwając i niszcząc dokumenty na odstawie, który mogli zostać zatrzymani i ukarani. Dlatego jako politycznie podejrzany został usunięty ze sztabu komendy i 15 stycznia 1917 r. wcielony do lwowskiej jednostki Żandarmerii Krajowej[9]. Tam zastał go upadek monarchii habsburskiej i próby przejęcia Lwowa przez Ukraińców, którzy w nocy z 31 października na 1 listopada 1918 r. rozpoczęli działania militarne, podejmując walki z nielicznymi oddziałami polskimi i organizacjami paramilitarnymi ludności cywilnej. 1 listopada 1918 r. Wiktor Sas Hoszowski został internowany wraz z 22 żandarmami narodowości polskiej w zajętych przez Ukraińców koszarach żandarmerii przy ul Sapiechy[10]. Tam wymógł na ówczesnym komendancie żandarmerii austriackiej pułkowniku Straube zachowanie koszar jako miejsca neutralnego, tym działaniem uratował  przed zniszczeniem, przedstawiające znaczną wartość magazyny wojskowe, w których zgromadzono znaczną ilość umundurowania, broni i amunicji oraz pożywienia[11]. Polacy po początkowym zaskoczeniu, odbierali Ukraińcom tereny kolejnych dzielnic zbliżając się do gmachu żandarmerii. 4 listopada Wiktor Sas Hoszowski został uwolniony przez jeden z polskich patroli[12]. W kolejnym dniu zgłosił się do Komendanta Obrony Lwowa kapitana Mączyńskiego, który wydał mu polecenie organizacji formacji bezpieczeństwa. Pomimo bardzo trudnych warunków zorganizował w mieście pierwszy oddział policyjny pod nazwą „Żandarmeria Obrony Lwowa” wcielając do niego m.in. żandarmów austriackich narodowości polskiej[13]. Oprócz patroli wysyłanych z kompanii egzekutywnej i rezerwy dla utrzymania bezpieczeństwa wewnątrz terenu obrony Lwowa, zostały utworzone mniejsze oddziały, oddane do dyspozycji dowódców poszczególnych odcinków, każdy w sile 6-20 ludzi. Poszczególne odcinki wspierane były przez 14 osobowy odział konny, który miał za zadanie utrzymanie łączności, a ponadto został przeznaczony do wykonywania działań o charakterze specjalnym[14]. Głównym zadaniem Żandarmerii Obrony Lwowa było utrzymanie bezpieczeństwa na tyłach walczących oddziałów oraz ochrona ludności i jej mienia. W trudnych chwilach, z pozostającymi pod jego dowództwem żandarmami wspierał także walczące z Ukraińcami na linii frontu polskie oddziały m.in. w okolicach Cytadeli, Wulki, Kólparkowa i Góry Stracenia[15]. Żandarmeria Obrony Lwowa z czasem zaczęła przeistaczać się na komendę żandarmerii, początkowo wschodnich terenów Małopolski sięgając stopniowo swymi wpływami coraz bardziej w głąb Małopolski Zachodniej, a w grudniu po utworzeniu przez Żandarmerię Galicji Wschodniej jednolitej organizacji terenowej objął jej dowództwo[16].

W Wojsku Polskim dosłużył się stopnia podpułkownika – mianowany z dniem 1 listopada 1918 r.[17] W okresie konfliktu z Ukraińcami (1918-1919), do 30 czerwca 1919 r. na froncie Galicyjsko – Wołyńskim był dowódcą początkowo Żandarmerii Polowej, a następnie Żandarmerii Krajowej w Armii „Wschód”. Jego zadaniem była przede wszystkim organizacja żandarmerii, w tym oddziałów lotnych oraz zapewnienie bezpieczeństwa i porządku na obszarach odebranych Ukraińcom. Odpowiadał także m.in. za inwigilację, kontrolę podróżnych i cenzurę listów. Był także szefem bezpieczeństwa przy kwatermistrzostwie Armii „Wschód”. Tak o jego dokonaniach podczas trwających walk w rozkazie Dowództwa Frontu Galicyjsko – Wołyńskiego, w lipcu 1919 r. pisał generał podporucznik Wacław Iwaszkiewicz: „Jego żelaznej energii i przedsiębiorczości, niezmożonej pracowitości i fachowemu uzdolnieniu z jakiem przystąpił do zorganizowania służby bezpieczeństwa w nowotworzącej się armii „Wschód”, zawdzięczać należy zupełne ubezpieczenie obszarów odebranych Ukraińcom, za wprowadzenie w nich ładu i porządku przez współdziałanie pozostającej pod jego Dowództwem Żandarmerii z żołnierzami na froncie i natychmiastowe obsadzenie obszarów wolnych od nieprzyjaciela dobrze zorganizowanymi oddziałami Żandarmerii, położył ppułk. Hoszowski w dziele przywrócenia Polsce kresów naszych ziem poważne zasługi, które z prawdziwem uznaniem dla niego podnoszę”[18].

W okresie od 1 lipca do 30 listopada 1919 r. sprawował funkcję dowódcy Żandarmerii Krajowej we Lwowie, następnie 1 grudnia 1919 r. został przeniesiony do rezerwy[19].

Dążenie do unifikacji służby bezpieczeństwa w byłej Galicji, po odzyskaniu niepodległości, dyktowane było koniecznością poddania jej zarządowi centralnemu oraz potrzebą jej ujednolicenia. W odbudowującym się kraju istniało wiele służb, których zadaniem była ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, które na ogół były niedostatecznie wyposażone, bez fachowego przygotowania oraz przeszkolenia. Na obszarze byłego zaboru austriackiego przed powstaniem Policji Państwowej funkcjonowały m.in.: Żandarmeria Krajowa, Żandarmeria Polowa, Policja Wojskowa, a także policje miejskie i gminne[20].

24 lipca 1919 r. została uchwalona ustawa o Policji Państwowej, od tego czasu rozpoczął się proces unifikacji organów policyjnych, także w byłej Galicji. 12 listopada zostało wydane rozporządzenie w przedmiocie wcielenia Żandarmerii Krajowej i Policji Wojskowej na obszarze byłej Galicji do korpusu Policji Państwowej z dniem 1 grudnia 1919 r.[21] Na podstawie tego aktu prawnego na czele policji stanął Komendant Policji Państwowej dla byłej Galicji (określany także mianem Komendanta Policji Państwowej na Małopolskę). Stanowisko to objął Wiktor Sas Hoszowski, który do służby w Policji Państwowej został przyjęty 15 listopada 1919 r.[22] Jako komendant małopolskiej policji budował jej struktury na terenie byłej Galicji, w tym komendy powiatowe, których siedziby mieściły się wówczas na terenie obecnego Podkarpacia. W zakresie organizacji, uzupełnienia i wyszkolenia policji podlegał bezpośrednio komendantowi głównemu, natomiast w sprawach służby bezpieczeństwa, stawianych zadań oraz czynności wykonawczych odpowiadał przed Generalnym Delegatem Rządu dla Galicji[23]. Opierając się na rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych z 14 listopada 1919 r. na opisywanym obszarze ustanowiono organizację terenową w postaci trzech komend okręgowych: w Krakowie, we Lwowie i w Przemyślu[24].

Komenda Policji Państwowej dla byłej Galicji na której czele stał nadinspektor Wiktor Sas Hoszowski posiadała swoją siedzibę we Lwowie. W jej skład wchodziła Adiutantura, Administracja, Referat Urzędów Gospodarczych oraz Oddział Organizacyjny^[25]. W utworzonych okręgach policyjnych, których komendy mieściły się w Krakowie, Przemyślu i Lwowie powstały zarządy główne okręgów, wydziały administracyjne i gospodarcze, urzędy śledcze, rezerwy okręgów oraz szkoły dla posterunkowych.

Sprawy dotyczące organizacji Policji Państwowej na terenie byłej Galicji napotkały wiele trudności z którymi Wiktor Sas Hoszowski próbował sobie poradzić. Na pierwszej odprawie dla zjednoczonych organizacji policji byłej Kongresówki i byłej Galicji, która odbyła się 11 lutego 1920 r. w siedzibie komendy głównej zwrócił uwagę na brak poparcia ze strony władz centralnych dla organizacji policji na obszarze Małopolski Wschodniej i Zachodniej. Jego zdaniem stan osobowy miał pokaźne braki personalne, zwłaszcza wśród urzędników biurowych z powodu niskiego wynagrodzenia. Ponadto, warunki bytowe dla policji w Małopolsce były tak ciężkie „iż tylko patriotyzm kresowy trzyma ludzi na służbie”. Szkoły dla funkcjonariuszy istniały we Lwowie i Przemyślu, natomiast w Krakowie z powodu braku lokalu szkoły nie było (została otwarta 10 kwietnia 1920 r.). Komendant Hoszowski podkreślił, że program szkolny komendy głównej nie był odpowiedni dla Małopolski, dlatego przedłożył inny do zatwierdzenia. Uważał także za konieczne, aby policjant został zobowiązany do służby na ściśle określony czas bez możliwości wcześniejszego jej opuszczenia. Pożądanym jego zdaniem było także wprowadzenie automatycznego podwyższenia pensji w miarę wysłużonych lat oraz wzięcia pod uwagę, przy ustalaniu norm płacy, lat do tej pory wysłużonych w żandarmerii austriackiej. Wniósł także o to, by lekarze okręgowi byli urzędnikami policji, a nie pracowali za diety. Odpowiadając komendant główny zapewnił, że policja w Małopolsce traktowana była na równi z policją w całym państwa, jeżeli zaś komendanta na Małopolskę spotykały specjalne trudności, to tylko dlatego, że policja w Małopolsce „świeżo” wcielona przechodziła okres wstępnej organizacji^[26].

Na kolejne zmiany organizacyjne w policji na terenie byłej Galicji wpływ miała tocząca się wojna polsko-bolszewicka (1919-1920), która zahamowała jej rozwój. Po rozpoczęciu kontrofensywy wojsk polskich, na odzyskanych terenach wschodnich, po wyparciu Armii Czerwonej, przystąpiono do ponownego budowania władzy administracyjnej oraz służby bezpieczeństwa. Natomiast zakończenie wojny z Rosją Sowiecką umożliwiło ustanowienie wojewódzkich władz administracyjnych na terenie byłej Galicji, a to z kolei pozwoliło na wprowadzenie stałej organizacji policji. 3 grudnia 1920 r. uchwalono ustawę, na mocy której podzielono Królestwo Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim oraz obszary Spisza i Orawy pod względem administracyjnym na cztery województwa: krakowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, lwowskie^[27] dostosowując okręgi policyjne do powstałych województw^[28]. 13 września 1921 r. zniesiono Komendę Policji Państwowej dla byłej Galicji. Wiktor Sas Hoszowski odchodząc z małopolskiego korpusu policyjnego w listopadzie 1921 r. pisał do podległych policjantów: Powołany na inne stanowisko, nie mogłem opuścić Waszych szeregów bez wyraźnego, gorącego podziękowania i uznania za współpracę. (…) Przede wszystkim zwracam się do Was, którzy staliście przy mnie od zaczątku organizacji służby bezpieczeństwa w Małopolsce, a którzyście mieli wspólnie ze mną możność ofiarowania swych najlepszych poczynań i wysiłków na ołtarzu dobra odrodzonej Ojczyzny naszej. Ofiara ta to nie były czcze słowa lub chęć pozowania na bohaterów, ale krwawy trud wojny w godzinę zmartwychwstania Polski. To Wasze ciche poświęcenie jako dowód największej żywotności duszy Polaka, który po strasznych doświadczeniach i katuszach stuletniej niewoli jedną żył myślą  - wskrzeszenia niepodległości Ojczyzny - ta ufność w Wasze siły żywotne była dla mnie rozstrzygającym czynnikiem w chwili decyzji przyjęcia odpowiedzialnego stanowiska organizatora i Komendanta Policji Państwowej w Małopolsce.

I nie zawiodłem się na Was, a warunki w których poczęliśmy naszą pracę były nad wyraz ciężkie i trudne: wewnętrzna dezorganizacja i demoralizacja w kraju zniszczonym ogniem i mieczem pięcioletniej wojny, brak wykwalifikowanych ludzi i urządzeń – oto wszystkie przeszkody, które piętrzyły się przed nami w pierwszych dniach organizacji. Lecz nie koniec na tem. W chwili, gdy cały aparat Małopolskiej służby bezpieczeństwa funkcjonował prawidłowo, w chwili gdy się zdawało, że oparci na silnej podstawie pójdziemy szybkim krokiem ku jak największemu udoskonaleniu służby, przyszedł najazd bolszewicki – który obrócił w perzynę całą Małopolskę wschodnią, a plan całorocznej pracy zniweczył zupełnie. Lecz na gruzach minionych wysiłków i na mogiłach poległych towarzyszy zaczęliśmy na nowo odbudowę naszego dzieła i dziś ze zupełnym spokojem i prawdziwem zadowoleniem patrzę na przeszły okres wspólnej dwuletniej pracy i na rezultaty które nasz trud wynagradzają.(…) I za to wszystko tak Wam, którzyście pierwszymi byli, jak i Wam którzyście później do naszych wstąpili szeregów, za to żeście nie zwątpili, lecz z upartą stanowczością do wytkniętych dążyli celów za to wszystko. Cześć Wam[29].

10 listopada 1921 r., Wiktor Sas Hoszowski został powołany na stanowisko zastępcy komendanta głównego, a 18 kwietnia 1922 r. objął stanowisko komendanta głównego Policji Państwowej[30]. Kolejne awanse były wynikiem uznania jego wysiłku i determinacji w działaniach na rzecz budowy i unifikacji służb porządkowych na terenie byłej Galicji. W czasie sprawowania funkcji zastępcy, a następnie komendanta głównego Policji Państwowej brał aktywny udział w organizowaniu na terenie Śląska autonomicznych instytucji państwowych, w tym Policji Województwa Śląskiego, przeprowadził także gruntowną reorganizację służby śledczej. Obejmując stanowisko komendanta głównego Policji Państwowej zapewnił, że Polska Policja stanie w rzędzie pierwszych straży bezpieczeństwa publicznego przez swe doskonałe wyszkolenie i bezwzględną karność wewnętrzną i zewnętrzną[31].

Skomplikowanym zadaniem, z uwagi na wiele trudności płynących ze strony Niemców i aliantów (a w szczególności Anglików) okazała się organizacja Policji Państwowej na terenie Górnego Śląska[32]. W okresie od kwietnia do czerwca 1922 r. z udziałem m.in. Wiktora Sas Hoszowskiego stworzono ostateczne podstawy materialne i kadrowe przyszłej policji śląskiej. Na posiedzeniu Naczelnej Rady Ludowej, która odbyła się 13 kwietnia 1922 r. podjęto decyzję o powierzeniu spraw policyjnych samodzielnemu organowi NRL - Wydziałowi Bezpieczeństwa Publicznego, którym kierować miał delegat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W kwietniu odbyła się także konferencja poświęcona przejęciu agend Dyrekcji Policji w Katowicach oraz Policji Komunalnej w Królewskiej Hucie, a w maju wydano instrukcję dla komisji kwalifikacyjnej kandydatów do służby w policji wojewódzkiej. Wreszcie w czerwcu 1922 r. po wkroczeniu władz i wojsk polskich na teren Górnego Śląska ukazały się przepisy o organizacji Policji Województwa Śląskiego[33].

Już jako komendant główny przeprowadził także reorganizację służby śledczej. Sprawy organizacyjne urzędów śledczych uregulowane zostały w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych w styczniu 1922 r., które skonkretyzowało postanowienia ustawy lipcowej. Zgodnie z rozporządzeniem urzędy śledcze zostały zorganizowane przy każdej komendzie okręgowej, natomiast w miastach wydzielonych stanowiących samodzielną jednostkę administracyjną oraz w miastach, gdzie zorganizowane były sądy okręgowe - w sytuacji, która tego wymagała, tworzone były ekspozytury okręgowych urzędów śledczych^[34]. Zarządzone zmiany spowodowały podporządkowanie ekspozytur w zakresie czynności śledczych władzom i urzędom wymiaru sprawiedliwości, a w zakresie organizacji, zaopatrzenia i wyszkolenia komendantom powiatowym i miejskim policji^[35]. Nowe zasady działania wprowadziła instrukcja służbowa wydana 20 maja 1922 r. przez komendanta głównego Wiktora Sas Hoszowskiego. Zgodnie z nią okręgowe urzędy śledcze zostały zobowiązane m.in. do: instruowania i kontroli policji śledczej, prowadzenia postępowań w sprawach skomplikowanych i o poważnym znaczeniu, sporządzania miesięcznych wykazów statystycznych przestępczości oraz sprawozdań kwartalnych. Natomiast ekspozytury śledcze przy pomocy służby patrolowej, wykorzystując bezpośrednią obserwację oraz współpracę z siecią konfidentów i informatorów, wykonywały głównie zadania w zakresie wykrywania przestępstw i ścigania przestępców[36].

Okres w którym Wiktor Sas Hoszowski sprawował funkcję zastępcy, a następnie komendanta głównego Policji Państwowej był niezwykle ważnym i trudnym czasem dla korpusu policyjnego, ponieważ jej kierownictwo i funkcjonariusze zostali zobowiązani do skutecznej walki z przestępczością, przy równoczesnym nabyciu umiejętności funkcjonowania i działania w warunkach kształtującej się demokracji ustrojowej i politycznej.

17 marca 1923 r. Wiktor Sas Hoszowski został odwołany z zajmowanego stanowiska[37], a 1 lutego 1924 r. przeszedł na emeryturę[38]. Powrócił wówczas do rodzinnej Małopolski Wschodniej, gdzie od 1927 r. pracował we lwowskim sądzie[39]. We Lwowie wspólnie z rodziną mieszkał przy ul. św. Teresy 8. Prowadził ożywioną działalność społeczną m.in. w Związku Obrońców Lwowa, Związku Oficerów Rezerwy, Małopolskiej Straży Obywatelskiej, Głównym Zarządzie Ochotniczej Straży Pożarnej. Przez dwa lata pełnił funkcję prezesa Związku Obrońców Lwowa, przez trzy prezesa Związku Oficerów Rezerwy. Był też prezesem Federacji byłych wojskowych miasta Lwowa oraz członkiem zarządu wielu organizacji humanitarnych i kulturalnych[40]. W 1934 r. przeniósł się do Chodorowa w województwie stanisławowskim, gdzie mieszkał do wybuchu II wojny światowej[41].

Po agresji ZSRR na Polskę najprawdopodobniej pod koniec września 1939 r. Wiktor Sas Hoszowski został aresztowany i osadzony wraz z grupą przedstawicieli małopolskiego ziemiaństwa w Tłumaczu, a następnie w Stanisławowie. 24 grudnia 1939 r. wywieziono go na wschód do Chersonia. Następnie przebywał w więzieniu w miejscowości Mikołajów[42]. Dalsze jego losy pozostają nieznane. Prawdopodobnie został zamordowany[43] wiosną 1940 r. na terenie więzienia w wyniku decyzji najwyższych władz ZSRR z 5 marca 1940 r. o wymordowaniu polskich obywateli - funkcjonariuszy Policji Państwowej, Straży Granicznej i Służby Więziennej; żołnierzy Wojska Polskiego i Korpusu Ochrony Pogranicza, urzędników, pracowników naukowych, lekarzy i księży oraz ziemian przebywających w sowieckich obozach i więzieniach.

Wiktor Sas Hoszowski od 1900 r. był żonaty z Jadwigą Krauze, z którą miał dwóch synów Zygmunta (1 sierpnia 1900 r.) i Ryszarda (5 września 1902 r.) oraz dwie córki Janinę (16 lutego 1907 r.) i Jadwigę (19 stycznia 1913 r.)[44].

Za zasługi i osiągnięcia był wielokrotnie odznaczany m.in.: dwukrotnie Krzyżem Walecznych (9 IV 1921, nr 2736/I), Złotym Krzyżem Zasługi (6 III 1930, nr 422), Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi (1931, nr 106/5/7), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Niepodległości (9 XI 1933), Krzyżem Obrony Lwowa z mieczami (nr 37), Odznaką Powstańczą Związku byłych uczestników Powstań Narodowych (1930, nr 3317), Krzyżem Zasługi Miejskiej Straży Obywatelskiej Lwowa (22 XII 1928, nr 6), Odznaką Honorową „Orlęta” (nr 328), austriackim Krzyżem Zasługi Wojskowej (Militarverdienstkreuz), austriackim Złotym Medalem Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” z mieczami (Militärverdienslmedaille „Signum Laudis”), austriackim Srebrnym Medalem Zasługi Wojskowej „Signum Laudis” (Militärverdienslmedaille „Signum Laudis”), austriacką Odznaką honorową za Zasługi dla Czerwonego Krzyża II stopnia (Ehrenzeichen für Verdiensle um das Role Kreuz) oraz Odznaką honorową Niemieckiego Czerwonego Krzyża (Ehrenzeichen des Deutschen Rotenkreuzes)^[45].

Wiktor Sas Hoszowski był osobą wyjątkową w dziejach polskich organizacji bezpieczeństwa. Kiedy upadło imperium Habsburgów i odradzała się Niepodległa Polska to on organizował formacje zapewniające bezpieczeństwo i porządek publiczny w byłej Galicji, a więc i na terenie obecnego Podkarpacia. Sięgnął po najwyższe policyjne godności, sprawując funkcje Komendanta Policji Państwowej dla byłej Galicji, zastępcy a następnie komendanta głównego Policji Państwowej. Zginął jak tysiące „wrogów komunistycznego ustroju”, najprawdopodobniej zamordowany przez w sowieckich oprawców.

W roku setnej rocznicy utworzenia Policji Państwowej uhonorowano Wiktora Zygmunta Sas Hoszowskiego odsłonięciem w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie tablicy pamiątkowej upamiętniającej jego postać. Od 29 marca 2019 r. jest on patronem Policji województwa podkarpackiego.

Źródło: podkom. Marcin Dziubak

Bibliografia:

Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Komenda Główna Policji Państwowej, sygn. 1694,

Archiwum Państwowe w Przemyślu, Jednostki Policji Państwowej w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu, sygn. 5,

Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. AP 2737, KW 105/S-757, MN 09.11.33,

Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie, f. 109,

Rozporządzenie wykonawcze Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych w przedmiocie wcielenia żandarmerii krajowej i policji wojskowej na obszarze byłej Galicji do Policji Państwowej na zasadzie art. 3-go przepisów przejściowych do Ustawy o Policji Państwowej z dnia 24 lipca 1919 r., Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 87 z 1919,  poz. 475,

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych o organizacji trzech tymczasowych Komendach Okręgowych Policji Państwowej, Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 91 z 1919, poz. 494,

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 04.01.1922 r. o organizacji urzędów śledczych, Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 7 z 1922, poz. 54,

„Gazeta Policji Państwowej”, 1920,

„Gazeta Administracji i Policji Państwowej”, 1922,

Bończa-Tomaszewski W., Kodeks Orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak, Warszawa 1939,

Dziesięciolecie Służby Bezpieczeństwa w Polsce Odrodzonej, red. E. Grabowiecki, Warszawa,

Dziubak M., Organizacja Policji Państwowej na ternie okręgu (województwa) lwowskiego w dwudziestoleciu międzywojennym [w] Policja tradycja i współczesność. Materiały poseminaryjne, red. K. Musielak, J. Grad, Warszawa 2017,

Kraśnicka U., Wiktor Zygmunt Sas Hoszowski [w] Komendanci główni Policji Państwowej 1919-1939, red. K. Filipow, Białystok 1997,

Mączyński M., Policja Państwowa w II Rzeczypospolitej. Organizacyjno-prawne podstawy funkcjonowania, Kraków 1997,

Misiuk A., Podpułkownik WP (nadinspektor PP) Wiktor Hoszowski [w] Komendanci główni Polskiej Policji (1918-2009), red. P. Majer, Warszawa 2009,

Sas Hoszowski W., Żandarmeria Obrony Lwowa [w] Obrona Lwowa 1-22 Listopada 1918. Relacje uczestników, red. E. Wawrzkowicz, J. Klink, t. II, Lwów 1936.