Zasady zawierania małżeństw funkcjonariuszy PP
Modernizacja społeczna służb mundurowych w dwudziestoleciu międzywojennym stała w opozycji do postępu obyczajowego w życiu funkcjonariuszy Policji Państwowej. Od kandydatek na żony i później od żon policjantów wymagano wiele, a zasady regulujące zawieranie małżeństw były również ściśle określone.
Polskie prawo małżeńskie w dwudziestoleciu międzywojennym było bardzo zróżnicowane ze względu na regulacje prawne przejęte po zaborcach. Na ziemiach II Rzeczypospolitej obowiązywało pięć systemów prawnych: na terenach dawnego zaboru pruskiego, dawnego Królestwa Polskiego, dawnego zaboru rosyjskiego i dwa odrębne systemy prawa małżeńskiego na terenach, które w okresie zaborów wchodziły w skład monarchii austro-węgierskiej, tj. na terenach dawnego zaboru austriackiego oraz Spiszu i Orawy. Dopuszczalna była forma świecka, wyznaniowa oraz mieszana. Ponadto na terenach II RP obowiązywała ustawa o prawie właściwym dla stosunków prywatnych wewnętrznych oraz ustawa o prawie właściwym dla stosunków prywatnych międzynarodowych.
Powyższe zbiory prawa obowiązujące w poszczególnych dzielnicach II RP zawierały normy regulujące materię dotyczącą uzyskania zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego przez funkcjonariuszy służb mundurowych. Ustawodawstwo II RP ujednoliciło tą kwestię, wprowadzając szereg regulacji dotyczących poszczególnych grup zawodowych funkcjonariuszy danej formacji, które posiadały moc prawną na terytorium całego państwa, niezależnie od formy zawarcia i przepisów ogólnych obowiązujących w każdej z dzielnic. W większości państw europejskich istniały przepisy dotyczące wymogów, jakie winny (winni) spełnić kandydatki (kandydaci) na żony (mężów) oficerów. W II RP wymogi te były co do zasady bezkompromisowe i obejmowały: kwestie materialne, nieposzlakowaną opinię, odpowiedni „poziom umysłowy” (wykształcenie), odpowiedni „poziom towarzyski”. Obowiązek uzyskania pozwolenia rozciągnięty został także na osoby odbywające służbę w policji oraz straży granicznej.
Służba policyjna, w związku z charakterem wykonywanych obowiązków, również pociągała za sobą ograniczenia w kwestii swobodnego zawierania związków małżeńskich. Głównymi czynnikami prowadzenia nadzoru były: konieczność utrzymania stałej części kontyngentu stanu wolnego, wspólne dobro korpusu oraz dobro poszczególnych funkcjonariuszy. Początkowo zakazano szeregowym wstępowania w związki małżeńskie przed upływem dwóch lat służby. Możliwe było uzyskanie takiego zezwolenia po udokumentowaniu zaistnienia szczególnych okoliczności. Decyzja odmowna mogła zostać wydana bez wykazywania motywów w uzasadnieniu. Po dwóch latach służby, wskutek złożenia odpowiedniego wniosku przez zainteresowanego dokonywano oceny kandydatki pod względem statusu materialnego, moralności oraz intelektu.
Z czasem wymogi zostały obostrzone: zgodę uzyskać mogli jedynie funkcjonariusze, którzy przeszli konieczne wyszkolenie policyjne, udokumentowali niepogorszenie stanu majątkowego oraz złożyli odpowiedni wniosek na sześć miesięcy przed planowanym terminem ślubu. W 1928 r. wprowadzono kolejne zmiany: obowiązek uzyskania zgody został rozciągnięty na ogół funkcjonariuszy pełniących służbę w stanie czynnym, jak i nieczynnym. Oficerowie musieli spełnić dodatkowo kryterium wieku, tj. ukończenie 24. roku życia, oraz wykazać nieposzlakowaną opinię narzeczonej. Funkcjonariusze niższego stopnia ponadto musieli legitymować się odbyciem trzyletniej służby w formacji. Jeżeli odsetek żonatych funkcjonariuszy w danym województwie przekroczył 75% ogólnego stanu szeregowych, komendant mógł wstrzymać wydawanie pozwoleń.
Kolejne zmiany nastąpiły w roku 1935. Na szeregowych nałożony został nakaz złożenia wniosku o przeniesienie służbowe do innej miejscowości w celu pełnienia obowiązków, jeżeli narzeczona zamieszkiwała w powiecie, w którym funkcjonariusz dotychczas wykonywał służbę. Posterunkowi i starsi posterunkowi winni byli legitymować się siedmioletnim doświadczeniem w pracy w policji oraz wykazać łączny dochód narzeczonych odpowiadający miesięcznym poborom przodownika. W 1938 r. szeregowym w stopniach posterunkowego oraz starszego posterunkowego do wymaganego siedmioletniego stażu zaliczano również czas służby w charakterze szeregowego policji, służby przygotowawczej w policji w charakterze przodownika kontraktowego, służby czynnej w wojsku i innej służby państwowej.
Zdarzały się również sytuacje, że kobiety, którym obiecano małżeństwo, zwracały się do właściwych komendantów o udzielenie zezwolenia ze względu na wyjątkowe okoliczności, z powodu stanu odmiennego i grożącą hańbę. Prośby te stały się zbyt częste, co w konsekwencji doprowadziło do uznania ich za próby obejścia przepisów dotyczących wydawania zezwoleń. Zapowiedziano pociąganie funkcjonariuszy w takich przypadkach do odpowiedzialności dyscyplinarnej, łącznie z wydaleniem ze służby.
Funkcjonariusze zarówno pełniący służbę czynna, jak i w stanie spoczynku zostali także zobowiązani do poinformowania przełożonych o fakcie zawarcia małżeństwa, wraz z załączeniem metryki. Natomiast małżeństwo bez wiedzy przełożonych skutkowało pociągnięciem do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Przedstawiony stan prawny ukazuje fundamentalną różnicą pomiędzy obecnie obowiązującymi w tym obszarze uregulowaniami a wymogami prawnymi funkcjonującymi w okresie międzywojennym - wyraźnie dostrzec można rozdzielenie życia zawodowego i prywatnego funkcjonariuszy. Wówczas zwierzchność miała prawo ingerować nie tylko w ewentualne przekraczanie zasad prawnych, ale i norm obyczajowych. Regulaminy ściśle określały zasady życia policjantów zarówno na służbie, jak i po niej.
BEH-MP KGP
