Od Straży Bezpieczeństwa do… Policji Państwowej - Aktualności - Historia i Tradycja

W pierwszych miesiącach niepodległości pojawiło się stanowisko popierające tezę przekształcenia partyjnej organizacji porządkowej, za jaką należy uznać Milicję Ludową Polskiej Partii Socjalistycznej, w ogólnopaństwową milicję. W ramach tej koncepcji postanowiono ująć Milicję Ludową w ścisłe ramy organizacyjne i podporządkować ją rządowi. Tak więc jeszcze w grudniu 1918 roku formalnie powołano ją „dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miast i wsi oraz walki ze wszelkimi przejawami bezładu społecznego, dla przeprowadzania zarządzeń władz państwowych”. Zapowiedziano zorganizowanie jej na sposób wojskowy i podporządkowanie ministrowi spraw wewnętrznych. Natomiast w celu realizowania powierzonych jej obowiązków miała współpracować z samorządowymi milicjami miejskimi i milicjami powiatowymi. W ten sposób dokonano ostatecznie jej upaństwowienia.

Pomimo wprowadzonych zmian działalność Milicji Ludowej była w dalszym ciągu problematyczna i wywoływała zróżnicowane emocje, co w połączeniu z pogarszającym się stanem bezpieczeństwa i coraz większą radykalizację społeczeństwa przy lewicowym charakterze milicyjnej organizacji, niegwarantującym wypełnienia nałożonych na nią zadań, doprowadziło do podjęcia kroków w kierunku jej rozwiązania. Zdano sobie ostatecznie sprawę z zagrożeń, jakie mogły wynikać z oparcia systemu bezpieczeństwa na tak radykalnej formacji jak Milicja Ludowa. Sytuacja ta spowodowała wznowienie i kontynuowanie prac nad samorządowymi formacjami, czego wynikiem było utworzenie Policji Komunalnej (PK), która zastąpiła Milicję Miejską.

Policję Komunalną utworzono w styczniu 1919 roku, jako formację o charakterze samorządowym, której powierzono zapewnienie bezpieczeństwa osobistego i porządku publicznego. Była ona organem władz państwowych i samorządowych sprawującym nadzór nad przestrzeganiem przepisów prawa w zakresie czynności policji lokalnej. Jej funkcjonariusze zostali zaliczeni w poczet urzędników państwowych i byli mianowani przez ministra spraw wewnętrznych. Wszystkie dotychczas istniejące na terenie państwa organizacje bezpieczeństwa publicznego, z wyjątkiem ML, miały zostać przekształcone w policje komunalne. W rezultacie tego Milicja Ludowa funkcjonowała nadal na dotychczasowych zasadach, a dodatkowo utrzymano status quo Żandarmerii Krajowej, która również stałą się organem odpowiedzialnym za utrzymanie bezpieczeństwa publicznego. W tych okolicznościach ogromne problemy stwarzał przede wszystkim brak dokładnie określonych wzajemnych relacji, co mogło w niedługim czasie doprowadzić do powstawania sytuacji konfliktowych. Zaczęto więc udoskonalać istniejący aparat policyjny, ale również w dalszym ciągu poszukiwano dlań stosownego modelu organizacyjnego. Ostatecznie zdecydowano się na likwidację dotychczasowych cywilnych organów, ograniczenie uprawnień żandarmerii do osób wojskowych i powołanie nowej instytucji, której zamierzano powierzyć wyłączność na zapewnienie bezpieczeństwa publicznego na terenie kraju. 16 maja 1919 roku na sali sejmowej zaprezentowano projekt ustawy o utworzeniu Straży Bezpieczeństwa, przygotowany przez komendanta głównego PK i ML Kazimierza Młodzianowskiego oraz szefa Sekcji II MSW Stefana Urbanowicza. Straż miała być państwową organizacją bezpieczeństwa publicznego, gdyż odrodzone państwo potrzebowało formacji odpowiednio wyszkolonej, realizującej zadania o zasięgu ogólnokrajowym i scentralizowanej w zakresie procesu decyzyjnego. Miała ona podlegać Ministrowi Spraw wewnętrznych a swoje zadania miała wykonywać zarówno w imieniu władz państwowych, jak i samorządowych.

Ostatecznie jednak sejmowa Komisja Administracyjna zaproponowała zmianę nazwy „Straż Bezpieczeństwa” na „Policja Państwowa”, a przymiotnik dodano w celu podkreślenia jej państwowego i scentralizowanego charakteru. Praktycznie więc pomimo, że dopiero 24 lipca 1919 roku Sejm uchwalił ustawę o Policji Państwowej, która jako organ wykonawczy władz państwowych i samorządowych miała za zadanie ochronę bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego, to już po 16 maja 1919 r. w wytworzonych dokumentach używana jest nazwa „Komenda Główna Policji Państwowej” oraz „Komendant Główny PP”.

Przykładem niech będzie Rozkaz nr 3 Komendanta Głównego Policji Państwowej z dnia 30 czerwca 1919 roku (Warszawa), który cytujemy poniżej.

1. Panu Michałowi Buremu polecono przystąpić do likwidacji osobowej szarż niższych Milicji Ludowej w okręgu Lubelskim.

2. Podaję do wiadomości okólnik Na 400 z dn. 26 czerwca 1919 r. Ministra Spraw Wewnętrznych:

Do P P.- Powiatowych Komisarzy Rządowych do wykonania. Do wiadomości

PP. Komendantów Okręgowych i Komendantów Obwodowych Straży Bezpieczeństwa (b. Policji Komunalnej), oraz do wszystkich istniejących jeszcze na terenie b. Królestwa Kongresowego Oddziałów Milicji Ludowej.

I. Celem przyjęcia do Straży Bezpieczeństwa wszystkich pragnących wstąpić w jej szeregi byłych niższych funkcjonarjuszów Milicji Ludowej - Komisarze Powiatowi i Miejscy powołają do życia niezwłocznie Komisje Kwalifikacyjne o składzie następującym:

a) Komendant Obwodowy b. Policji Komunalnej (powiatowy)

b) Przedstawiciel Powiatowego Komisarza Rządowego

c) Przedstawiciel Samorządu

d) Przedstawiciel Sądownictwa

e) Przedstawiciel miejscowej Komendy Milicji Ludowej

f) Lekarz.

Wszelkie podania niższych funkcjonarjuszów Milicji Ludowej o zaliczenie do Straży winny być składane we właściwej powiatowej lub miejskiej Komisji Kwalifikacyjnej.

Podania wyższych funkcjonarjuszów Milicji Ludowej kierować należy do Głównej Komendy Straży.

3. Z dniem 1-go lipca r. b. przestaje istnieć na terenie b. Królestwa Kongresowego Milicja Ludowa, jako odrębna organizacja. Wszyscy ci funkcjonariusze niżsi M. L., którzy do dn. 30 czerwca r. b. złożą podanie o przyjęcie do Straży, przechodzą z dn. 1 lipca pod rozkazy odpowiedniego Komendanta Obwodowego Straży (b. Komendanta Policji Komunalnej), lub właściwego Naczelnika Miejskiego

Obwodu Straży i pozostają na swych posterunkach. Istniejące dotychczas Komendy Obwodów i Oddziałów M. L. przekażą cały swój majątek i inwentarz odpowiednim Komendantom Straży za pokwitowaniem, które złożą Komisji Likwidacyjnej M. L. w Warszawie.

Sumy pieniężne winny być wpłacone do Kasy Komendy Głównej M. L. w Warszawie.

Miejscowe Komisje Kwalifikacyjne zadecydują w najbliższym czasie o przyjęciu do Straży co do każdego b. funkcjonarjusza M. L. personalnie. Funkcjonarjusze nieprzyjęci przez Komisje do Straży otrzymają djety od dn. 1 lipca r. b. dodnia ostatecznego zwolnienia w wysokości stosunkowo do pobieranej uprzednio w Milicji Ludowej płacy.

Djety wypłacą Komendanci Okręgów Straży Bezpieczeństwa na wnioski od poprzednich Komend Powiatowych Straży lub Naczelników Obwodów Miejskich Straży.

Gł. Komendant Policji Państwowej

Henszel w. r.

Kierownik Wydziału I

Fr. Kaufman w. r

W konsekwencji proces wyłaniania formacji policyjnej był długotrwały i obfitował w liczne rozwiązania prawne, które ostatecznie doprowadziły do utworzenia scentralizowanej formacji – Policji Państwowej oraz uzupełniającej ją Policji Województwa Śląskiego. Należy podkreślić, iż w obszarze wykonywania służby bezpieczeństwa obie formacje zostały uzależnione od władz administracji państwowej.

BEH-MP KGP

Fotografie i dokumenty:

POLONA

Bibliografia:

Dziennik Juliusza Zdanowskiego, t. I, 22 VI 1915 – 29 IV 1917 i , t. II, 15 X 1918 – 23 VI 1919, oprac. J. Fary ś, T. Sikorsk i, H. Walczak, A. Wątor, Szczecin 2013.

Leinwand A., Pogotowie Bojowe i Milicja Ludowa w Polsce 1917–1919, Warszawa 1972.

Moraczewski J., Przewrót w Polsce, Warszawa 2015.

Tomasiewicz J., Paramilitarne struktury i działalność spiskowo-bojowa polskiej prawicy 1918–1933, „Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka” 2016.

Tomasiewicz J., Grudka P., Paramilitarne struktury i działalność spiskowo-bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej 1918–1928, „Bezpieczeństwo. Teoria i praktyka” 2017, nr 2.

Uziembło W., Wspomnienia 1900–1939, Warszawa 1965.

Wardęski H., Moje wspomnienia policyjne, Warszawa 1926.

Wojciechowski S., Moje wspomnienia, cz. II, Warszawa 2017.

Dekret o organizacji policji komunalnej z 9 stycznia 1919 r., „Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1919, nr 5, poz. 98.

Dekret w przedmiocie uzupełnienia przepisów o organizacji Milicji Ludowej, „Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1919, nr 14, poz. 153.

Przepisy o organizacji Milicji Ludowej z 5 grudnia 1918 r., „Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1918, nr 19, poz. 53.

Przepisy przejściowe do rozporządzenia o Policji Wojewódzkiej, „Dziennik Ustaw Śląskich” 1922, nr 1, poz. 5.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 października 1933 r. o służbie w Policji Województwa Śląskiego, „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1933, nr 86, poz. 662.

Rozporządzenie z dnia 17. czerwca 1922 r. w przedmiocie organizacji Policji Województwa

Śląskiego, „Dziennik Ustaw Śląskich” 1922, nr 1, poz. 4.

Sprawozdanie stenograficzne z 39. posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dnia 16 V 1919 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 76. posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z dn. 24 VII 1919 r.

Ustawa z dnia 24 lipca 1919 roku o policji państwowej, „Dziennik Praw Państwa Polskiego”

1919, nr 61, poz. 363.

Uwagi ogólne o organizacji policji w Król. Polskiem, „Milicjant” 1919, nr 2.