POLSKIE FORMACJE POLICYJNE W WIELKOPOLSCE 1918-1920 część III
Postanowienia kongresu pokojowego w Wersalu, rozstrzygające na korzyć Polski przynależność państwową Wielkopolski, spowodowały podjęcie przez działaczy poznańskich i władze w Warszawie kroków zmierzających do unifikacji ustrojowej ziem byłego zaboru pruskiego z resztą ziem polskich. Dotyczyło to także spraw bezpieczeństwa publicznego. Stworzono policję państwową byłej dzielnicy pruskiej, której zadaniem miało być przekształcenie Brygad Żandarmerii Krajowej w Korpus Policji Państwowej, zorganizowanej według zasad określonych w ustawie o Policji Państwowej z 24 lipca 1919 r. Proces ten zakończył się z dniem 1 lipca 1920 r., gdy policja w Wielkopolsce przeszła na etat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Warszawie.
W początkach lutego 1919 r. Niemcy przeszli do kontrofensywy i gromadząc znaczne siły zmierzali do ostatecznych rozstrzygnięć w Wielkopolsce. Rząd polski w Warszawie początkowo nie wykazywał głębszego zainteresowania rozwojem wypadków w Poznańskiem. Jednakże groźba opanowania przez siły niemieckie tych terenów zmusiła premiera Paderewskiego do zdecydowanych działań. W ich wyniku marszałek Ferdynand Foch, prowadzący pertraktacje o przedłużenie rozejmu zmusił Niemców do zawieszenia broni na froncie wielkopolskim z dniem 16 lutego 1919 r. Podpisany 28 czerwca 1919 r. w Wersalu traktat pokojowy rozstrzygnął ostatecznie o państwowej przynależności Wielkopolski. Następstwem tych decyzji było podjęcie przez rząd polski działań zmierzających do państwowoprawnego złączenia Wielkopolski z resztą ziem polskich.
W dniu 1 sierpnia 1919 r. Sejm przyjął ustawę o tymczasowej organizacji zarządu byłej dzielnicy pruskiej. Uznawała Wielkopolskę za nierozerwalną część Rzeczpospolitej. Określała organizację administracji. Na jej czele staną minister b. dzielnicy pruskiej, którego podstawowym zadaniem było zastąpienie prawodawstwa pruskiego i Naczelnej Rady Ludowej prawodawstwem władz polskich. Podlegali mu wszyscy urzędnicy prowincji poza tymi, którzy przechodzili pod zwierzchnictwo odpowiednich ministrów rządu warszawskiego. Wśród działów administracji pozostających w kompetencji Ministerstwa b. Dzielnicy Pruskiej było bezpieczeństwo i porządek publiczny.
Wraz z faktycznym przejmowaniem ziem wielkopolskich i pomorskich pod zwierzchnictwo Rzeczpospolitej, co nastąpiło z początkiem 1920 r. Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej rozpoczęło wprowadzać ustawodawstwo obowiązujące na pozostałych obszarach państwa polskiego. W dniu 25 lutego 1920 r. podsekretarz stanu w Ministerstwie Połczyński popisał rozporządzenie o tymczasowej organizacji Policji Państwowej byłej Dzielnicy Pruskiej. Jak stwierdzało rozporządzenie, zostało wydane „celem przygotowania wprowadzenia ustawy o policji państwowej z dnia 24 lipca 1919 r.” Rozporządzenie powoływało do życia, oddzielnie w każdym województwie komendę wojewódzką Policji Państwowej. Na jej czele stał komendant wojewódzki powoływany przez ministra b. dzielnicy pruskiej, a podległy wojewodzie. Zniesiono jednocześnie Urząd Bezpieczeństwa przy Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej. W terenie jednostkami policji były posterunki i komisariaty graniczne. Do zadań Komendy Wojewódzkiej należała ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego, wspieranie miejscowych władz policyjnych w urzędowaniu, a w razie potrzeby współdziałanie z nimi, wykonywanie zleceń władz państwowych w zakresie czynności policyjnych, a także zleceń władz prokuratorskich i sądowych oraz wystawianie i kontrolowanie paszportów. Organem wykonawczym komendanta wojewódzkiego Policji Państwowej była Brygada Żandarmerii Krajowej. Za umundurowanie i uzbrojenie funkcjonariuszy policyjnych odpowiedzialne było Dowództwo Żandarmerii Krajowej w Poznaniu. Nowe regulacje weszły w życie od 1 kwietnia 1920 r.
Podobne kroki czyniło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Po zakończeniu unifikacji organizacji formacji policyjnych w Małopolsce, przystąpiono do działań unifikacyjnych na terenie zaboru pruskiego. W tym celu Sekcja Bezpieczeństwa Publicznego i Prasy w resorcie spraw wewnętrznych zwróciła się do ministra b. dzielnicy pruskiej o podjęcie stosownych kroków. W odpowiedzi w dniu 23 kwietnia 1920 r. w Warszawie odbyła się konferencja poświęcona tej sprawie. Nie znane są bliższe szczegóły tych rozmów, w każdym razie zapowiedziano, że niebawem odbędzie się kolejne spotkanie poświęcone tej kwestii. Czy do nich doszło nie wiemy. Jednak już 11 czerwca ukazało się kolejne rozporządzenie ministra b. dzielnicy pruskiej określające zasady wprowadzenia wspomnianej już ustawy o policji państwowej.
Rozciągnięto moc obowiązującą ustawy na obszar całej Dzielnicy Pruskiej. Za jej wprowadzenie odpowiedzialni byli ministrowie spraw wewnętrznych i byłej dzielnicy pruskiej. Policja Państwowa w Wielkopolsce przechodziła na etat resortu w Warszawie. Na czele formacji stanął komendant policji państwowej b. dzielnicy pruskiej, stając się jednocześnie pomocnikiem komendanta głównego policji. Mianowania dokonywał minister spraw wewnętrznych. Komendant policji państwowej b. dzielnicy pruskiej podlegał, w zakresie służby bezpieczeństwa oraz czynności władz państwowych ministrowi dzielnicowemu. Natomiast w zakresie organizacji, zaopatrzenia, uzupełnień i wyszkolenia komendantowi głównemu policji. Wraz ze zmianą organizacji policji państwowej dokonano reorganizacji poznańskiego Prezydium Policji. Wydzielono z niego sprawy z zakresu policji mundurowej, wraz ze strukturą organizacyjną, oraz sprawy kryminalne przekazując je do Komendy Policji Państwowej b. Dzielnicy Pruskiej. Pozostałe jednostki organizacyjne utworzyły Starostwo Grodzkie w Poznaniu.
Nowe przepisy zaczęły obowiązywać z dniem 1 lipca 1920 r. Na komendanta okręgowego Policji Państwowej w Poznaniu powołano W. Ludwikowskiego. Natomiast w dniu 3 lipca nastąpiło połączenie Komendy Wojewódzkiej Policji Państwowej b. Dzielnicy Pruskiej, poznańskiej policji mundurowej i I Brygady Żandarmerii Krajowej w jednolitą formację Policji Państwowej podległej Głównej Komendzie w Warszawie.
Źródło:
Piotr Krzysztof Marszałek, Geneza i organizacja polskich formacji policyjnych w Wielkopolsce (1918 - 1920), Prace Instytutu Prawa i Administracji PWSZ w Sulechowie, 169-182 (2007).
Arkadiusz Słabik, Wielkopolskie formacje bezpieczeństwa publicznego w latach 1918-1920, Słupskie Studia Historyczne 12, 119-132 (2006).
Bolesław Sprengel, Policja Państwowa w Toruniu (1920-1939), Toruń 1999.
Fotografia:
Zbiory historyczne KGP
Bibliografia:
Rozporządzenie o tymczasowej organizacji Policji Państwowej byłej Dzielnicy Pruskiej, Dziennik Urzędowy Ministerstwa byłej Dzielnicy Pruskiej (dalej: Dz. Urz. MbDP), Nr 13, poz. 114.
Rozporządzenie o wprowadzeniu ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o policji państwowej (Dziennik Praw nr 61, poz. 363) do b. dzielnicy pruskiej, Dz. Urz. MbDP, Nr 31, poz. 264.
Rozporządzenie Wykonawcze do rozporządzenia z dnia 11 czerwca 1920 r. o wprowadzeniu ustawy o policji Państwowej z dnia 24 lipca 1919 r., Dz. Urz. MbDP, Nr 34, poz. 309.
Rozkaz nr 1 komendanta okręgowego Policji Państwowej z dnia 6 lipca 1920 r., APP, zespół KW PP w Poznaniu, sygn. 1006/8, pag. 1.
