Policjanci Powstania Warszawskiego
W różnych, ostatnio także rocznicowych, wystąpieniach i publikacjach zwykło się dzielić historię polskiej Policji na trzy okresy. Pierwszy obejmuje lata 1919-1939, drugi zaczyna się 7 października 1944 r. i kończy 6 kwietnia 1990 roku, kiedy Sejm rozwiązał Milicję Obywatelską i utworzył Policję, a trzeci obejmuje czas od roku 1990 do chwili obecnej. W periodyzacji tej wyraźnie natomiast pomija się la¬ta II wojny światowej. Bardzo pobieżnie mówi się jedynie o udziale Policji Państwo¬wej w wojnie obronnej 1939 r„ nieco więcej o funkcjonariuszach pomordowanych przez NKWD. Losy i udział tzw. granatowych policjantów w Generalnym Gubernatorstwie z policji polskiej i policji kryminalnej zbadał i opisał Adam Hempel.
Niestety, nadal mało znane są dzieje formacji bezpieczeństwa istniejących w wojskowych i cywilnych strukturach polskiego państwa podziemnego. Lukę tę częściowo wypełnia opublikowana ostatnio rozprawa doktorska Janusza Marszalca „Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim”. Praca ta rzuca zupełnie nowe światło na powstańczą rzeczywistość.
Autor znacznie poszerza, znany z prac Grzegorza Górskiego i Waldemara Grabowskiego. obraz formacji policyjnych cywilnych podległych Delegaturze Rządu na Kraj i wojskowych funkcjonujących w ramach Armii Krajowej. Pisze także o formacjach samorządowych, żandarmerii i kontrwywiadzie. Nie pomija jednostek tworzonych na bazie organizacji politycznych, np. Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Partii Robotniczej.
W pracy tej został omówiony cały katalog zadań ciążących na formacjach policyjnych funkcjonujących w warunkach okupacji i podczas Powstania Warszawskiego. Mowa jest między innymi o ówczesnych komórkach śledczych, realizowanych przez nie zadaniach, w tym również o pracy operacyjnej i agenturze. Do policji należała ochrona i kontrola ruchu w kanałach. Pilnowano opuszczonych sklepów i domów, porządku w kolejkach przy studniach. Funkcjonariusze Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i innych formacji zwalczali paskarstwo, gasili pożary, ratowali osoby zasypane gruzami, egzekwowali przestrzeganie przepisów porządkowych. Tropili niemieckich szpiegów i snajperów, tzw. gołębiarzy. Pilnowali jeńców i osób internowanych. Ponadto organizowali kuchnie połowa dla bezdomnych i pomoc sanitarną. Prowadzili ewidencję zmarłych i strat materialnych. Autor pokazał też specyfikę zagrożeń i zadań w poszczególnych dzielnicach miasta i jak się ona zmieniała wraz z sytuacją na polu walki. Mowa jest o kadrach, stanie dyscypliny i opiniach warszawiaków o powstańczych policjantach. Niestety, nie cieszyli się oni zbytnią popularnością, chociaż nie zawsze z własnej winy.
Zupełnie niepotrzebnie Janusz Marszalec usprawiedliwia się, że jego celem nie było kwestionowanie bezprzykładnego bohaterstwa i wytrwałości powstańców, ponieważ jego bardzo rzetelna i kompetentna praca stanowi ważne uzupełnienie dotychczasowych badań. Pokazuje realia, w jakich toczono boje z wielokrotnie silniejszym wrogiem, zmagając się jednocześnie z głodem, pragnieniem, ale też stawiając czoło zwykłemu bandytyzmowi i innym patologiom nękającym walczącą Warszawę.
Na końcu, z obowiązku recenzenta, muszę wskazać na nagminne tytułowanie oficerów Policji stopniami wojskowymi. Jest to drobnostka, ale bardzo rozpleniona w opracowaniach dotyczących II wojny światowej. Mimo tego książkę Janusza Marszalca spokojnie można polecić wszystkim interesującym się historią Policji i II wojny światowej. Znajdą w niej nowe, nieznane i bardzo ciekawie opisane fakty z okresu Powstania Warszawskiego. Na odrębną pochwałę zasługuje umieszczenie na końcu 74 biogramów policjantów, którzy wówczas bardzo się zasłużyli, a po wojnie byli za to represjonowani, a nawet wykonano na nich wyroki śmierci. Jednym z nich był Bolesław Kontrym, przedwojenny komisarz, cichociemny i szef Centrali Służby Śledczej. Przypadające w tym roku obchody 55-lecia Powstania Warszawskiego są doskonałą okazją do przypomnienia różnych ówczesnych stołecznych policjantów.
Janusz Marszalec: Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego w Powstaniu Warszawskim. Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1999, s. 439.
Źródło: Gazeta Policyjna/Bolesław Sprengel, nr 29/1999, s. 10, zdj. NAC
