Józef Piłsudski w oczach Niemca
W jednym z ostatnich zeszytów poważnego miesięcznika niemieckiego .Der Deutsche im Osten" ukazała się rozprawa K. J. Fuchsa o zmarłym Wodzu Narodu Polskiego. W wielu pismach obcych charakteryzowano niezwykłą postać Józefa Piłsudskiego — za Jego życia, a szczególnie po śmierci. Lecz wymieniona rozprawa zasługuje na szczególną uwagę, gdyż daje starannie opracowaną podobiznę duchową Józefa Piłsudskiego i próbuje ująć głębiej a wszechstronnie całe Jego znaczenie w dziejach Polski.
Ale oddajmy głos obcemu autorowi, a raczej streśćmy jak najwierniej jego myśli.
Józef Piłsudski jest niewątpliwie największą postacią w dziejach Polski. Historia uważać Go będzie za jednego z tych wielkich mężów, którzy obok Hitlera i Mussoliniego wycisnęli niezatarte piętno na dziejach Europy nowoczesnej.
„Czeka nas śmierć, albo wielka sława” — te słowa wygłosił swego czasu Józef Piłsudski do towarzysza swych prac Kazimierza Sosnkowskiego. Te słowa wspaniałe znamionują wybitnie bohaterską postawę Piłsudskiego wobec życia.
Piłsudski odznaczał się przede wszystkim realizmem, tj. stosunkiem życiowym do spraw. Ale pamiętajmy, że realizm nie jest bynajmniej równoznaczny z oportunizmem, czyli z dopasowaniem się dogodnym do istniejących warunków. Piłsudski był biegunowo przeciwny oportunizmowi. To, co się innym wydawało nieraz nieziszczalną utopią, On właśnie uważał za rzecz realną, osiągalną. Piłsudski nie był nigdy ani bujającym w obłokach fantastą, ani zaślepionym graczem. Plany swe i pomysły nieustannie sprawdzał, zastanawiał się, jak dalece je będzie można wykonać, brał pod uwagę wszystkie bez wyjątku okoliczności rzeczywiste, które mu mogły dopomóc do osiągnięcia celu, albo też przeszkodzić, i dopiero wtedy zabierał się do czynu, gdy wszystko zważył w swym lotnym umyśle. To zespolenie realizmu i fantazji w najszlachetniejszym słowa znaczeniu, to zespolenie trzeźwości i pędu romantycznego do dzieł śmiałych i niezwykłych jest znamieniem wybitnym wszystkich wielkich ludzi w dziejach ludzkości.
Piłsudski w rachubach swych z zasady nigdy nie polegał na pomocy obcej, lecz opierał się wyłącznie i jedynie na siłach własnych oraz na pomocy i współpracy tych, co mu byli wiernie oddani. Piłsudski wytykał sobie cele, o których inni tylko marzyli i brał się trzeźwo a bezwzględnie do ich ziszczenia.
Rzadko się zdarza, aby genialny wódz był zarazem genialnym politykiem. Postacie takie jednak niekiedy występują w dziejach. Taką postacią był w Niemczech Fryderyk Wielki, a w Polsce Józef Piłsudski. Rozwój Piłsudskiego, zarówno wewnętrzny jak zewnętrzny, był niejako „drogą do samego siebie”. Jego życie zewnętrzne jest jakby zwierciadłem Jego rozwoju wewnętrznego. Jest to zjawisko właściwe wszystkim wielkim ludziom. To, co Go odróżnia od innych wielkich mężów, co mu dodaje szczególnego uroku, to owo nieustanne kontrolowanie samego siebie i swych przedsięwzięć — ów krytycyzm samego siebie, który występuje równocześnie z działaniem. Piłsudski odznaczał się bezwzględną konsekwencją w myślach, bezlitosnym wobec siebie i innych poczuciem obowiązku oraz przeogromną wolą, która przekraczała miarę ludzką.
Piłsudski nie potrafił zerwać bezwzględnie z ideami Rewolucji Francuskiej — wolnością, równością i braterstwem i z ideą zwierzchnictwa narodu. Dlatego sprawa konstytucji do ostatnich lat życia ciążyła nad Jego działalnością.
Wychowanie narodu po 150 latach niewoli w myśleniu państwowym było dziełem, którego w 20 lat nie podobna dokonać. Nikt tego nie zdoła. Z tych względów wychowawczych Piłsudski tak sobie ważył konstytucję. file były i przyczyny inne. Piłsudski nie zerwał z poglądem — jak np. Hitler — że nie dekrety i formy prawne, nie zasady oderwane rozwiązują zagadnienia dziejowe, ale wielcy twórcy, ludzie, którzy sami czynami swymi tworzą prawa na wieki.
Piłsudski wiedział, że najgłębsze a zarazem najdoskonalsze połączenie zasady narodowej, czyli nacjonalizmu z zasadą społeczną czyli socjalizmem da się ziścić w jednej przede wszystkim dziedzinie — w życiu żołnierskim. To też wyniósł je na czoło spraw w Narodzie.
Co się tyczy polityki zagranicznej, to Józef Piłsudski jest głównym twórcą nowej polityki polskiej na wschodzie Europy — polityki układów dwustronnych, która polegała na rozgraniczeniu zakresu interesów. Piłsudskiemu nie chodziło bynajmniej o jakiś wymarzony związek państw wschodnio-europejskich, lecz o politykę na wskroś życiową, daleką od wszelkich szumnych słów i oderwanych zasad pięknie brzmiących.
Powyższa charakterystyka nakreślona przez cudzoziemca jest w ogólnych zarysach bardzo trafna. Jako Niemiec i niemiecki narodowy socjalista często po swojemu zestawia Piłsudskiego z Hitlerem, a nawet z Mussolinim. To nas nie dziwi i tego nie potrzebujemy tłumaczyć.
Natomiast sprostowania i uzupełnienia wymagają te ustępy, gdzie pisarz niemiecki mówi o stosunku Piłsudskiego do zasad Rewolucji Francuskiej oraz do konstytucji. Widać, że autor stara się zrozumieć Piłsudskiego, a jednak w tym miejscu Go nie rozumie. Nie rozumie Piłsudskiego i Polski.
Troska Piłsudskiego o właściwą konstytucję wypłynęła istotnie z pobudek wychowawczych. Piłsudski pragnął chować naród polski nie w duchu dawnych zasad Rewolucji Francuskiej, lecz w duchu odwiecznych zasad polskich — wolności i swobody, tak drogich sercu polskiemu 1 tak cennych dla duszy ludzkiej.
Starał się więc umiejętnie pogodzić wymagania i potrzeby Państwa z polskim umiłowaniem wolności osobistej. Znał swój naród. Obcy zaś autor tak dalece nas nie zna — dlatego dziwną mu się wydaje rzeczą, że Piłsudski ważył sobie konstytucję. Naród niemiecki potrafi ślepo ulegać nakazom z góry i nakazy te brać za prawo, Niemiec gotów jest zapomnieć, że stanowi odrębną jednostkę ludzką — w pierwszych warunkach staje się wyłącznie tylko uległą i niemal bezmyślną cząstką całości narodowej. Polak czuje się cząstką całości, ale padnięta zawsze o swych prawach jednostkowych. Dlatego taki oddźwięk w sercu polskim ma swoboda i wolność osobista. Pamiętał o tym i cenił to znamię charakteru polskiego Ojciec Narodu. Wiedział, że może być niebezpieczne, gdy się rozkiełzna bez hamulców, ale gdy je ująć w karby społeczne, to odwrotnie—staje się cennym źródłem. mocy, nie źródłem słabości. Dlatego, nałożywszy ostre kagańce na swawolę polską, pragnął z drugiej strony narodowi swemu pozostawić możliwą swobodę, ujętą w prawne ramy konstytucji. Piłsudski dążył do wychowania wolnego człowieka w Polsce świadomego celów i obowiązków i świadomie, dobrowolnie obowiązki pełniącego.
Szlaki, które nam wytknął Józef Piłsudski na długie, długie czasy pozostaną drogami narodu polskiego, gdyż godzą w sobie wielką mądrość polityczną ze znajomością duszy narodowej.
Źródło: „Na Posterunku” Nr 35/1938, zdj. NAC
