„ŚWIAT PRZESTĘPCZY W GABLOTKACH MUZEALNYCH”, CZYLI 95 LAT TEMU OTWARTO MUZEUM POLICJI PAŃSTWOWEJ - Z kart historii - Historia i Tradycja

W Warszawie 29 listopada 1930 r. w budynku Komendy Głównej Policji Państwowej uroczyście otworzono Muzeum Policji, w którym zaprezentowano kolekcję eksponatów, obrazujących pracę i organizację policji, a także związanych z przestępczością oraz z jej zwalczaniem.

Wraz rozwojem policji na świecie w pierwszych dekadach XX wieku, zaczęto powoływać instytucje o charakterze muzealnym, w których były gromadzone i prezentowane zbiory, związane z pracą policji oraz szeroko pojętą kryminalistyką. Dodatkowym zadaniem była edukacja specjalistyczna funkcjonariuszy służb porządkowych i całego społeczeństwa.

W niepodległej Polsce policyjne instytucje o charakterze muzealniczym pojawiły się w pierwszych latach funkcjonowania Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego. Były to głównie zbiory, związane z kryminalistyką, prezentowane w siedzibach niektórych komend wojewódzkich, jak na przykład w Komendzie Wojewódzkiej Policji Państwowej w Poznaniu oraz w Głównej Komendzie Policji Województwa Śląskiego.

W Komendzie Głównej Policji Państwowej przy ulicy Nowy Świat 67 w Warszawie w jednym z pomieszczeń na drugim piętrze znajdowało się Muzeum Kryminalne. Na zbiory Muzeum składały się artefakty o różnym charakterze, wykorzystywane przez kryminalistów przy okazji przestępstw, takich jak: włamania, kradzieże, „prucie” – to jest otwieranie kas pancernych, napady rabunkowe, zabójstwa, fałszerstwa, nielegalna produkcja alkoholu, ucieczki, pornografia czy działalność terrorystyczna różnych organizacji politycznych np. komunistycznych. Takie przedmioty, wykorzystywane jako dowody w śledztwach i procesach przeciwko zbrodniarzom, z czasem były przekazywane do Muzeum Kryminalnego, jako pouczające ciekawostki.

Pierwszą próbę stworzenia bardziej zorganizowanej instytucji jaką by było Muzeum Policji podjęto w 1927 roku. Komendant Główny Policji Państwowej pułkownik (inspektor) Janusz Jagrym-Maleszewski w rozkazie nr 370 z dnia 20 września 1927 r., punkt X, powołał komisję muzealną w składzie:

• Major Felicjan Plato Bałaban, naczelnik Wydziału IV Komendy Głównej Policji Państwowej
• Inspektor Franciszek Kaufman, Redaktor naczelny Gazety Administracji i Policji Państwowej
• Podinspektor Józef Piątkiewicz z Wydziału IV Kom. Gł. P.P.
• Porucznik Bolesław Kusiński z Komendy Głównej P.P.
• Urzędnik cywilny Antoni Libracha z Komendy Głównej P.P.

„Istniejące przy Wydziale IV Komendy Głównej P.P. Muzeum z zakresu kryminologii, rozszerzam na Muzeum Policji Państwowej. Dotychczasowe Muzeum wejdzie w całości do tworzącego się Muzeum Policji Państwowej, jako dział kryminologiczny.”

Jednocześnie, Komendant Główny Policji Państwowej zwrócił się do Komendantów Okręgowych o poparcie inicjatywy powołania Muzeum Policji.

Z powodu rezygnacji niektórych członków Komisji Muzealnej, jak np. majora Felicjana Plato Bałabana, którego ponownie powołano w szeregi Wojska Polskiego, prace nad organizacją Muzeum Policji straciły impet.

Podjęcie decyzji o utworzeniu Muzeum Policji zbiegło się z przebudową gmachu Komendy Głównej Policji Państwowej. W okresie międzywojennym Komenda Główna Policji Państwowej mieściła się w Domu Interesów „mniejszym” Andrzeja Zamoyskiego, trójkondygnacyjnej kamienicy, sąsiadującej od północy z Domem Interesów „większym” Andrzeja Zamoyskiego przy ulicy Nowy Świat 69, w którym siedzibę miało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W latach 1928 – 1930 budynek przebudowano, dodając do dotychczasowych trzech kondygnacji kolejne dwa piętra, wyrównując w ten sposób wysokość budynku Komendy Głównej Policji Państwowej z budynkiem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Planując przebudowę Komendy Głównej przewidziano także utworzenie Muzeum Policji, przeznaczając początkowo pięć pomieszczeń na parterze budynku.

W 1929 r. w Poznaniu odbyła się Powszechna Wystawa Krajowa. Policja Państwowa obecna była ze swoim stoiskiem wystawienniczym, na którym prezentowane były plansze informacyjne oraz dydaktyczne, wybrane eksponaty z Muzeum Kryminologicznego oraz makiety które w przyszłości zasilić miały zasoby Muzeum Policji.

W 1930 r. Komendant Główny Policji Państwowej pułkownik (inspektor) Janusz Jagrym Maleszewski w rozkazie nr 476, pkt. IX, z dnia 1 kwietnia tego roku powołał kolejną komisję muzealną w nowym składzie:

Przewodniczący – inspektor Franciszek Kaufman,

Członkowie: podinspektor Euzebiusz Zieliński, nadkomisarz Bolesław Kusiński, komisarze Jan Misiewicz oraz Józef Głowacki.

„Wszyscy służący w Komendzie Głównej P.P.”

W tym czasie w gazecie policyjnej „Na posterunku” w numerach: 7. z dnia 15 lutego oraz 9. z dnia 1 marca 1930 r. zostały opublikowane dwa artykuły o tym samym tytule „Muzeum Policji Państwowej” autorstwa nadkomisarza Komendy Głównej Policji Państwowej Bolesława Kusińskiego. Autor, wypowiadając się o sensie tworzenia Muzeum Policji, wyjaśnia czytelnikom, jak takie muzeum powinno wyglądać, o czym powinno opowiadać oraz jakie aspekty służby policyjnej powinny być prezentowane.

„Dopiero dzięki panu komendantowi głównemu, który polecił uwzględnić w planach przebudowy gmachu Komendy Głównej specjalne sale na muzeum, urzeczywistnienie tego projektu weszło obecnie na realne tory. Komisja muzealna bowiem ma oddanych do swej dyspozycji 5 pokojów – sal. Po przeszło więc dwuletniej martwocie przystępujemy wreszcie do zorganizowania własnego muzeum.”

Ostatecznie na Muzeum przeznaczono 4 pomieszczenia na parterze budynku. W kolejnym artykule o Muzeum Policji, opublikowanym w piśmie „Na posterunku” nr 4 z dnia 24 stycznia 1931 r. nadkomisarz Kusiński wspominał, że prace rozpoczęły się 1 kwietnia 1930 roku i że pomimo dwumiesięcznej przerwy urlopowej sporo udało się zrobić:

„[…] okres czasu, przypadający na organizację Muzeum, wynosił zaledwie około 6 miesięcy; zaznaczyć przytem należy, że Komisja przy tworzeniu Muzeum spotykała się z bardzo wielu trudnościami tak natury finansowej, jak i organizacyjnej.”

O pracach nad tworzeniem Muzeum dowiadujemy się w relacji z wizyty Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Komendzie Głównej Policji Państwowej w dniu 27 września 1930 r., którą znajdujemy w numerze 40. gazety policyjnej „Na posterunku” z dnia 4 października 1930 r.

„Dostojny Gość w otoczeniu świty i oficerów Komendy Głównej udał się na drugie piętro, gdzie zwiedził salę muzealną [stary obiekt] oraz salę konferencyjną [nowy obiekt]”

„Z gabinetu komendanta głównego udał się Pan Prezydent na parter do organizującego się muzeum policji państwowej. Po wejściu Pana Prezydenta do sal muzealnych p. komendant główny przedstawił Dostojnemu Gościowi członków komisji muzealnej. W muzeum p. komendant główny udzielał Panu Prezydentowi objaśnień o eksponatach, oglądanych przez Dostojnego Gościa ze szczególnym zainteresowaniem. Specjalnie Pan Prezydent zwrócił uwagę na eksponaty z działu kryminologicznego, mianowicie fabrykę fałszywych dolarów amerykańskich, maszynkę do sztancowania fałszywych 5-złotówek, przyrządy do odlewu w gipsie fałszywych 2-złotówek, drabinkę zrobioną przez więźnia z prześcieradeł, po której uciekł z więzienia, następnie broń i narzędzia przestępców, a przedewszystkiem misternie wykonaną laskę-karabinek, prymitywną laskę-strzelbę kłusownika oraz szereg innych nader ciekawych obiektów.”

29 listopada 1930 r. nastąpiła uroczysta inauguracja przebudowanego gmachu Komendy Głównej Policji, której najważniejszymi punktami było otwarcie Sali Konferencyjnej oraz otwarcie sal ekspozycyjnych Muzeum Policji Państwowej. W uroczystościach inauguracyjnych wzięli udział Minister Spraw Wewnętrznych gen. Felicjan Sławoj Składkowski, Wiceminister Bronisław Pieracki, Komendant Główny Policji Państwowej insp. Janusz Jagrym-Maleszewski.

O strukturze wystawy muzeum policyjnego pisze nadkomisarz Bolesław Kusiński w artykule „Muzeum Policji Państwowej” opublikowanym w numerze 4. „Na posterunku” z 1931 r. Autor podaje, że Muzeum tworzyły trzy działy: Historyczny, Organizacyjny oraz Kryminologiczny.

„ [...] dział historyczny. Posiada on następujące eksponaty: odznaki b. straży obywatelskich w postaci najrozmaitszych opasek, legitymacyj, pieczęci, zaświadczeń przepustek; odznaki i dystynkcje b. milicji miejskiej m. st. Warszawy; eksponaty te obrazują nam organizacje bezpieczeństwa w okresie wojny światowej we wszystkich 3 zaborach. Następnie idą: chorągwie ofiarowane policji przez społeczeństwo w latach 1919 – 20, sztandar kompanji lwowskiej, która brała udział w 1923 r. przy zajmowaniu pasa neutralnego na Litwie. Zebrane są poza tem w tym dziale wszystkie pamiątki, związane z uroczystościami święta Niepodległości, święta policyjnego oraz obchodu Imienin Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego.

Ściany tej sali zawieszone są portretami wszystkich b. komendantów głównych policji państwowej od czasu jej powstania.

Wśród dokumentów historycznych szczególną uwagę zwracają: Warszawska Gazeta Policyjna z 1863 r. z kroniką walk wojsk rosyjskich z powstańcami polskimi, księga rozkazów dziennych rosyjskiej policji warszawskiej z 1863 r., gdzie w jednym z rozkazów dowiadujemy się bardzo ciekawej rzeczy, że w czasie tym jeszcze na rynku Starego Miasta odbywało się publiczne wystawianie pod pręgierz; tutaj także znajdujemy, jako jeden z ciekawszych eksponatów, fotografję podrobionego dokumentu, na podstawie którego w r. 1906 wyprowadzono 10 więźniów politycznych z więzienia w Warszawie.

Dział organizacyjny tworzą:

„[…] oryginalne odznaki policji państwowej i b. organizacyj służby bezpieczeństwa, jak: milicji miejskiej, policji komunalnej, straży kolejowej itp. Poza tem model wzorowego boksu – stoiska dla konia policyjnego, model sali wykładowej w szkole dla szeregowych P. P. w Mostach Wielkich, model wzorowego budynku na posterunek P. P. i inne. Ogólną uwagę zwracają: szafa z manekinami, ubranemi w oryginalne mundury milicji miejskiej, milicji ludowej, policji komunalnej, straży kolejowej, policji państwowej do r. 1927 i późniejsze oraz szafa z wydawnictwami policyjnemi. Uzupełnienie tego działu stanowią specjalne wykresy statystyczne i fotografje z dziedziny organizacji policji.”

Trzeci dział – kryminologiczny, autor podzielił na dwie części, gdzie:

„[…] pierwszą stanowią narzędzia i rodzaje przestępczości, drugą – środki techniczne do walki z przestępczością.”

Na wystawie znalazły się takie narzędzia przestępcze, jak:

„[…] raki, świdry do prucia kas. Aparaty tlenowe do topienia pancerzy, namiot kasiarski, nożyce do cięcia krat i kłódek, kaftan nabijany gwoździami, użyty przez przestępcę w województwie krakowskim, wszelkiego rodzaju narzędzia włamywaczy, obcięte karabiny, używane przez bandytów, broń skrytobójcza, laski jako broń palna lub z ukrytemi sztyletami, zamaskowane kastety i t. p., narzędzia używane do fałszowania banknotów, monet, znaczków, pieczęci i t. p., urządzenia potajemnej gorzelni, sposoby i narzędzia używane przez handlarzy narkotyków, literatura antypaństwowa i pornograficzna.

Drugą tworzą eksponaty w postaci:

„[…] środków walki z przestępczością […] z zakresu daktyloskopji, mikrofotografji (badanie śladu łomu, pancerza i łuski pocisku), lampa kwarcowa (badanie fałszywych dokumentów), kolekcja kajdan różnych typów i systemów, odlewy antropometryczne, sporządzone w laboratorjum Centrali Służby Śledczej, fotografje i wykresy z miejsc przestępstw i zbrodni, sposoby zabezpieczania spalonych dokumentów i banknotów i wiele innych.”

Wystawę wzbogaciły eksponaty, prezentowane na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 r.

W dniu 18 grudnia 1930 r. Muzeum Policyjne odwiedziła grupa dziennikarzy ze stołecznej prasy, których po wystawie oprowadził insp. Franciszek Kaufman. Wizyta dziennikarzy zaowocowała relacjami w prasie codziennej i periodykach stołecznych oraz ogólnopolskich.

W 1936 r. Komenda Główna Policji Państwowej przy ulicy Nowy Świat 67 wzbogaciła się o kolejny budynek, jakim był tzw. Pałac Branickich „mniejszy”. Budynek znajdował się w głębi posesji i traktowany był jako oficyna gmachu, w którym swoją siedzibę miała Komenda Główna Policji Państwowej. Mieścił się w nim dotychczas Klub Urzędników Państwowych. Na tyłach pałacu znajdował się ogród, dochodzący do oficyn kamienic, położonych przy ulicy Czackiego. Od strony ogrodu do budynku przylegała sala balowa. Obecnie w tym miejscu znajduje się gmach Ministerstwa Finansów z adresem Świętokrzyska 12.

Do świeżo pozyskanego budynku pałacu Branickich „mniejszego” wprowadził się Klub Oficerów Policji Państwowej, który swoją dotychczasową siedzibę miał w jednym ze skrzydeł Pałacu Blanka przy ulicy Senatorskiej. W Pałacu Blanka do 1935 roku mieściła się Komenda Stołeczna Policji Państwowej, która przeniosła się do nowej siedziby – kamienicy Misjonarzy przy ulicy Krakowskie Przedmieście 1, od północy sąsiadującej z kościołem św. Krzyża, a od południa z gmachami Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz Komendą Główną Policji Państwowej. Inauguracja kasyna Klubu Oficerów Policji Państwowej w nowej siedzibie nastąpiła 31 grudnia 1936 r. i miała formę balu sylwestrowego.

Do sali balowej na tyłach Klubu Oficerów Policji Państwowej zostało przeniesione Muzeum Policyjne i podjęło działalność w nowej lokalizacji w listopadzie 1936 roku. Wszystkie obiekty muzealne, manekiny z mundurami, makiety, gabloty z eksponatami, tablice, obrazy, zdjęcia znalazły się w nowym dużym pomieszczeniu.

„Układ dzisiejszy zbiorów przedstawia się następująco: lewą stronę sali przeznaczono na dział historyczny, prawą kryminalny, zamknięty balkon na pornografię i komunę. Ściany nawprost wejścia przeznaczona jest na portrety zwierzchników policji, komendantów głównych oraz ludzi, którzy pracą swą w policji zasłużyli się dla niej.” („Na posterunku”, nr 48, 1936 r.)

„Muzeum policyjne znajduje się w oficynie gmachu Komendy Głównej P.P., Nowy Świat 67, otwarte zaś jest codziennie z wyjątkiem niedziel i świąt od g. 8 do g. 15.” („Na posterunku”, nr 48, 1936 r.)

Muzeum Policji uległo zniszczeniu, jak cały kompleks Komendy Głównej Policji przy ulicy Nowy Świat 67 w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku. Pozostała tylko garść zdjęć i parę artykułów…

Literatura:

J.J., Muzeum Kryminalne do celów kryminalnych. „Na posterunku”, nr 30. 23 lipca 1927 r.,

str. 1 – 3, POLONA,

Bolesław Kusiński, „Muzeum Policji Państwowej’,

„Na posterunku”, nr 7. 15 luty 1930 r., str. 6 – 7, CRISPA-UW

„Na posterunku”, nr 9. 1 marca 1930 r., str. 2 – 4, CRISPA-UW

„Na posterunku”, nr 4. 24 stycznia 1931 r., str. 2 – 4, CRISPA-UW

J.K., Muzeum Policyjne w nowym lokalu. „Na posterunku”, nr 48, 1936 r. str. 10 – 12, CRISPA-UW

O Muzeum Policji Express Poranny. nr 351, 19 grudnia 1930 r., CRISPA-UW

Paszkowski, Kazimierz, Muzeum Policji Państw. w Warszawie. Światowid, nr 17. 22 kwietnia 1931 r., Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa.

Tekst: Karol Karasiewicz / WEH G KGP

Redakcja: Ostasz / WEH G KGP