Święto Policji Państwowej. Przedwojenna instrukcja obchodów. Część pierwsza. - Z kart historii - Historia i Tradycja

Jednak aby uroczystości Święta Policji Państwowej nie kolidowały z państwowymi uroczystościami Dnia Niepodległości, Policja Państwowa miała świętować dzień wcześniej – 10 listopada. Chodziło o to, aby następnego dnia policjanci mogli wziąć udział w całości obchodów państwowych oraz skutecznie je zabezpieczać.

Pewne próby podjęto w 1921 roku. Wtedy to w Lublinie z inicjatywy policjantów IV Okręgu PP zostały zorganizowane uroczystości z okazji powołania Policji Państwowej. Dokładny opis wydarzenia znajdziemy w artykule „Dzieje Policyjnego Święta”, napisanym w oparciu o relację, prezentowaną numerze 34. „Gazety Policji Państwowej” z 1921 roku. Artykuł można przeczytać na naszej stronie internetowej. W tym samym materiale znajdziemy opisy obchodów Święta Policji, jakie odbyły się w 1927 roku.

 (Dzieje-Policyjnego-Swieta.)

Znamiona święta policyjnego mogły mieć obchody rocznicy utworzenia Straży Obywatelskiej w Warszawie. Z artykułu „Uroczysty obchód Dziesięciolecia Służby Bezpieczeństwa” w numerze 38. z 26 września 1925 roku gazety policyjnej „Na posterunku” dowiadujemy się, że w dniach 19 - 21 września 1925 roku odbyły się uroczystości policyjne z okazji powołania Straży Obywatelskiej. Straż Obywatelska została utworzona 5 sierpnia 1915 roku, zaraz po ucieczce Rosjan z Warszawy zanim weszły do miasta wojska niemieckie. W jej szeregach służyło wielu późniejszych funkcjonariuszy Policji Państwowej.

Obchody rozpoczęły się 19 września od mszy żałobnej. Po niej nastąpiła uroczysta akademia w sali Rady Miejskiej. „Tegoż dnia wieczorem w Ratuszu [czyli Pałacu Jabłonowskich przy placu Teatralnym] odbył się raut na paręset osób, zaś na ulicach miasta – capstrzyk”. Zorganizowano przemarsz ulicami miasta członków straży oraz policji, z orkiestrą, któremu towarzyszyły „[…] tłumy publiczności […]”. Następnie oddziały udały się do Belwederu, „[…] gdzie komendant policji warszawskiej insp. Czyniowski, oraz Komendant S.O. p. Rauer złożyli raport p. Prezydentowi Rzeczypospolitej [Stanisławowi Wojciechowskiemu].” 20 września odbyła się rewia, czyli defilada, poprzedzona mszą świętą w Parku Sobieskiego w Warszawie (teren dzisiejszego Parku Agrykola, gdzie współcześnie organizowane są pikniki z okazji Święta Policji), w której udział wzięły najwyższe władze państwowe, policyjne, wojskowe i duchowieństwa. W południe złożono wieńce na płycie Nieznanego Żołnierza (grób oficjalnie odsłonięto 2 listopada 1925 roku, gdy spoczęły tam szczątki bezimiennego żołnierza). „Wieczorem w teatrze Wielkim odbyło się uroczyste przedstawienie galowe opery Joteyki [Tadeusza – kompozytora i dyrygenta] «Zygmunt August»”. 21 września miały miejsce „Pokaz policji rzecznej i zabawa policyjna”. Uzupełnieniem artykułu w „Na posterunku” są wytyczne, co do umundurowania, które znajdujemy w Rozkazie Wewnętrznym Nr 57, z roku 1925, „Przepisowy strój wyższych funkcjonariuszów P.P. na uroczystościach X-lecia służby bezpieczeństwa.”

Do artykułu, zawierającego opis święta dołączone były dwa wiersze o policji autorstwa Kornela Makuszyńskiego, znanego autor utworów dla dzieci i młodzieży jak „Szatan z siódmej klasy”, „Awantura o Basię” czy „Przygody Koziołka Matołka”. Jeden z tych wierszy ma tytuł: „W dzień Święta Policji Polskiej”, co może sugerować, że dzień powołania Straży Obywatelskiej mógł być uznawany za święto Policji Państwowej.

Dzięki rozkazowi generała Felicjana Sławoja Składkowskiego z roku 1926 centralne obchody Święta Policji stały się ważnym elementem ceremoniału policyjnego, obecnym do wybuchu II Wojny Światowej. Materiały źródłowe, jakimi są dokumenty Komendy Głównej Policji Państwowej oraz przedwojenna prasa pozwalają, zrekonstruować program i przebieg obchodów Święta Policji. W naszej pracy opieramy się głównie na rozkazach wewnętrznych Komendanta Głównego Policji Państwowej z lat 1927 – 1938 oraz na wybranych numerach tygodnika policyjnego „Na posterunku” z tych lat. O ile czasopismo „Na posterunku” oferuje nam bezpośrednie dziennikarskie relacje z przebiegu uroczystości, to rozkazy wewnętrzne można traktować jak suchą instrukcję organizacji obchodów policyjnego święta.

Rozkazy wewnętrzne zawierają programy obchodów. Są tam takie informacje, jak miejsca oraz godziny realizacji poszczególnych punktów uroczystości. Można śmiało stwierdzić, że na przestrzeni kilku lat wytworzył się pewien model działania, różniący się w poszczególnych latach rozkładem godzinowym.

W cytatach zachowaliśmy oryginalną pisownię.

Schemat na ogół był następujący:

- 10 listopada – dzień obchodów,

- pora dnia – najczęściej przed południem i wczesne popołudnie,

- miejsca i działania o wyznaczonych godzinach:

1. Nabożeństwa odprawiane w świątyniach pięciu wyznań: katolickiego, ewangelicko-reformowanego, ewangelicko-augsburskiego, mojżeszowego oraz prawosławnego – „[…] za spokój duszy poległych oficerów i szeregowych […]” (Rozkaz nr 105. 8 listopada 1929 r.),
2. Sala Honorowa w Komendzie Głównej PP – „odsłonięcie […] tablicy policjantów poległych w …[w danym roku]”,
3. Grób Nieznanego Żołnierza – „[…] złożenie wieńca […]”, „[…] odczytanie rozkazu okolicznościowego, oraz Apel Honorowy poległych oficerów i szeregowych P.P., na Pl. Marszałka Piłsudskiego.” (Rozkaz wewnętrzny nr 165 9 listopada 1933 r. ),

Główne nabożeństwo katolickie odbywało się w pokarmelickim kościele pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Józefa Oblubieńca na Krakowskim Przedmieściu. Jeden raz, w 1928 roku, nabożeństwo było celebrowane w Katedrze na Starym Mieście. („Na posterunku” nr 46, 1928 r.).

We mszy zawsze brali udział: Komendant Główny Policji Państwowej oraz przedstawiciele władz państwowych – premier rządu RP oraz Minister Spraw Wewnętrznych; naczelnicy z Komendy Głównej PP i komendy PP miasta stołecznego Warszawy, komendanci wojewódzcy oraz przedstawiciele władz ministerialnych, miejskich i inni zaproszeni goście.

W 1934 roku w nabożeństwie brali udział: Komendant Główny PP płk Janusz Jagrym-Maleszewski, premier Leon Kozłowski oraz Minister Spraw Wewnętrznych Marian Zyndram-Kościałkowski. W roku 1938 uczestniczyli Generalny Inspektor Policji Państwowej Józef Kordian Zamorski, premier i Minister Spraw Wewnętrznych generał Felicjan Sławoj Składkowski.

Nabożeństwa w kościele pokarmelickim miały zawsze wyjątkową i uroczystą oprawę, co roku odprawiał je kapelan Policji Państwowej ks. Bronisław Kolasiński. Prasa donosiła: „[…] ustawił się przed kościołem pokarmelickim pluton policji pieszej w hełmach […]” którego przeglądu, po nabożeństwie, dokonywał Komendant Główny. („Na posterunku” nr 46, 1929 r.). Wystrój wnętrza kościoła w czasie mszy specjalnie wzbogacano „Pośrodku nawy głównej ustawiono symboliczny katafalk w powodzi zieleni i kwiatów, przy którym wartę honorową zaciągnęli szeregowi rezerwy Konnej P.P. m.st. Warszawy z dobytemi szablami.” (Na posterunku nr 47 1934 r.). Według relacji z 1938 roku („Na posterunku” nr 46) na podwyższeniu „[…] widniała czapka policyjna i szabla. Wartę honorową przy katafalku pełnili z dobytemi szablami szeregowi dywizjonu konnego w hełmach”.

„Delegaci ze wszystkich województw, pod dowództwem nadkom. Wójcika z woj. kieleckiego tworzyli szpaler przez całą długość nawy głównej, […]” („Na posterunku” nr 46 1930 r.)

„Nawę wypełniła licznie przybyła publiczność.” („Na posterunku” nr 47 1932 r.)

„W czasie nabożeństwa utwory religijne wykonywali: artysta opery p. Gołębiowski (śpiew), p. Masalska (śpiew), p. Balińska (skrzypce) oraz orkiestra Rezerwy Pieszej m. st. Warszawy pod batutą kom. Sielskiego.” („Na posterunku” nr 46 1931 rok)

W tym czasie, na podstawie rozkazów wewnętrznych nr 176 z roku 1934 oraz 220 z roku 1938, nabożeństwa innych wyznań odprawiano w:

- kościele ewangelicko-reformowanym (kalwińskim), przedwojenny adres Leszno 21, obecnie aleja „Solidarności” 74,

- kościele ewangelicko-augsburskim (luterańskim), przedwojenny adres Królewska 2/6, obecnie plac Stanisława Małachowskiego 1,

- synagodze na Tłomackiem, zburzonej 15 maja 1943 roku w trakcie likwidacji przez Niemców Getta Warszawskiego, obecnie na części tej działki stoi „Błękitny Wieżowiec” przy placu Bankowym,

- „w cerkwi na Pradze”, to jest w Soborze metropolitalnym Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny, przedwojenny adres ulica Zygmuntowska, obecnie aleja „Solidarności” 52.

W tych nabożeństwach brała udział zwykle delegacja, w skład której wchodził oficer oraz dwóch szeregowych. Od roku 1931 w rozkazach wewnętrznych, na przykład o numerze 204 z 1936 roku wyznaczano delegacje do poszczególnych świątyń innych wyznań z określonych wydziałów KG PP:

„Do świątyń niekatolickich, w których odbędą się wyżej wymienione nabożeństwa, delegują PP. Naczelnicy Wydziałów II, III i IV po jednym oficerze i 2 – 4 szeregowych; do cerkwi Wydział II, do synagogi Wydział III, do kościoła ewang. Augsburskiego i ewang. Reformowanego – Wydział IV.” (Rozkaz wewnętrzny nr 204 z 31 października 1936 r.)

Jeden raz w historii obchodów Święta Policji, Komendant Główny PP wziął dodatkowo udział w nabożeństwie celebrowanym w świątyni innego wyznania. W roku 1929, Komendant Główny Jagrym-Maleszewski, poza zwyczajowym udziałem we mszy katolickiej, uczestniczył jeszcze po południu w nabożeństwie w cerkwi prawosławnej na Pradze. („Na posterunku”, nr 46 1929 r.)